درد استخوان دنبالچه کمر و انتهای ستون فقرات: علت و درمان با طب فیزیکی

کوکسی‌دینی به التهاب در ناحیه دنبالچه یا کوکسیکس اتلاق می‌شود. علائم و نشانه‌های این بیماری شامل درد و حساسیت به لمس در ناحیه دنبالچه می‌باشد. درد ناشی از کوکسی‌دینی اغلب طاقت‌فرسا و ملال آور است. عوامل زیادی ازجمله سیاتیک، عفونت (زونا در ناحیه مقعد)، کیست‌های پیلونیدال، ساکرولیتیس (التهاب در مفاصل ساکروایلیاک)، شکستگی استخوان (دررفتگی یا شکستگی استخوان دنبالچه) ممکن است علت درد آخرین مهره ستون فقرات باشند اما نکته مهم این است که هر آسیب وارده به کوکسیکس می‌تواند عامل اصلی درد و التهاب در استخوان دنبالچه باشد. کوکسی‌دینی از طریق سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی استخوان دنبالچه بیمار قابل تشخیص است. التهاب استخوان دنبالچه معمولا با روش‌های محافظه‌کارانه و غیرتهاجمی قابل درمان است.

علل درد دنبالچه

علت درد دنبالچه کمر در بسیاری از آسیب‌های دنبالچه ناشی از صدمات وارده به ناحیه کوکسیکس است.

• زمین خوردن روی سطح سخت درحالت نشسته و روی استخوان دنبالچه یکی از شایع‌ترین علل درد استخوان دنبالچه است.
•  ضربات مستقیم به استخوان دنبالچه مانند ضرباتی که در طی ورزش‌های تماسی ممکن است به ناحیه دنبالچه وارد شوند.
•  آسیب یا شکستگی استخوان دنبالچه در طول زایمان
•  ضرب‌دیدگی یا اصطکاک مکرر که ناشی از انجام فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری یا قایق‌رانی است، می‌تواند به دنبالچه آسیب وارد کند.
•  در موارد نادر عواملی چون، التهاب و تورم استخوان، فشرده‌سازی ریشه های عصبی، آسیب به بخش‌های دیگر ستون فقرات ، عفونت‌های موضعی و تومورها ممکن است موجب درد در انتهای ستون فقرات شوند.

علائم

•  درد و حساسیت در ناحیه دنبالچه، درد معمولا محدود به ناحیه دنبالچه است و به لگن یا اندام های پایین‌تر پخش نمی‌شود. درد ناشی از کوکسی‌دینی ممکن است خفیف یا شدید باشد. سفتی یا درکل احساس ناراحتی اطراف دنبالچه ممکن است برای همیشگی بیمار را درگیر خود کرده و یا فقط هنگام حرکت یا اعمال فشار احساس شود.
•  افزایش درد هنگام نشستن، هنکامی که بیمار وزن خود را روی استخوان دنبالچه وارد می‌کند و خصوصا هنگامی که درحالت نشسته به پشت لم می‌دهد درد بیشتری در نشیمنگاه احساس می‌کند. نشستن روی سطح سخت (مانند نیمکت چوبی و صندلی تاشوی فلزی) بدون بالشتک مخصوص دنبالچه و یا تکیه دادن به دیوار فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد کرده و موجب تشدید درد لگن و باسن می‌شود.
•  احساس درد شدید و ناگهانی هنگامی که فرد از حالت نشسته بلند می‌شود. هنکامی که از حالت نشسته به ایستاده و یا بالعکس تغییر موقعیت می‌دهیم، چرخش استخوان‌های لگن (و حرکت عضلاتی که به این چرخش کمک می‌کنند) ممکن است با درد توام باشند. در چنین حالتی نشستن یا ایستادن با درد توام بوده و بیمار مجبور است برای ایجاد تعادل حتما به چیزی تکیه دهد.
•  تشدید درد هنگام اجابت مزاج یا مقاربت جنسی. با توجه به نزدیکی استخوان دنبالچه به مقعد و دستکاه تناسلی برخی از بیماران هنگام دفع مدفوع یا نزدیکی جنسی احساس درد شدیدی می‌کنند.

تشخیص

آزمایش‌های تصویربرداری اشعه‌ایکس پویا

 نظر همگان بر این است که تصویربرداری با اشعه ایکس پویا روش مفیدی در تشخیص بیماری کوکسی دینی است. از طریق اشعه ایکس پویا می توان 2 نوع تصویر یکی در حالت نشسته و دیگری در حالت ایستاده از آخرین استخوان ستون فقرات بیمار تهیه کرد. بعد از آماده شدن، پزشک تصاویر را مشاهده کرده و اندازه زاویه چرخش لگن و همچنین تغییرات استخوان دنبالچه در موقعیت ایستاده و نشسته را مقایسه خواهد کرد.

دیسکوگرام دنبالچه

دیسکوگرام دنبالچه همانند دیسکوگرام ستون فقرات کمری انجام می‌شود. این روش با تزریق داروی بی‌حسی موضعی در ناحیه خاجی دنبالچه‌ای صورت می‌گیرد. جهت تشخیص موقعیت دقیق درد دنبالچه، تزریق در ناحیه خاصی از ستون فقرات مانند مفصل بین مهره‌ای یا دیسک انجام می‌شود.

سی‌ تی اسکن یا ام‌ آر‌ آی

در صورتی که درد ناشی از شکستگی، تومور و یا تحرک غیرطبیعی مفصل خاجی دنبالچه‌ای باشد تصاویری که توسط اسکن‌های ام‌ آر‌ آی و یا سی‌ تی انجام می‌شود کمک شایانی به تشخیص پزشکی می‌کند. البته شایان ذکر است که چرخش یا حرکت لگن در در یکی از روش‌های فوق نمایش داده نمی‌شود.

درمان درد دنبالچه

درمان‌ درد دنبالچه متعددی وجود دارد که به کاهش درد استخوان دنبالچه کمک شایانی می‌کنند.

اقدامات مراقبت از خود

نکاتی که در این قسمت معرفی می‌کنیم ممکن است موجب کاهش درد در ناحیه دنبالچه کمر شوند. شما می‌توانید این اقدامات را فعالیت‌های روزمره خود انجام دهید.

•  استفاده از بالشتک‌های مخصوص دنبالچه. این بالشتک‌ها را می‌توان به‌صورت اینترنتی و یا از فروشگاه‌ها تهیه کرد. استفاده از آن‌ها هنگام نشستن موجب می‌شود فشار کمتری بر استخوان دنبالچه وارد شود.
•  اجتناب از نشستن طولانی مدت. در صورت نشستن طولانی‌ مدت بهتر است هرازگاهی بلند شده و راه بروید. خم‌شدن به‌ سمت جلو در حالت نشسته نیز مفید است.
•  گرما درمانی و سرمادرمانی ناحیه دنبالچه. بسته‌های گرم شامل بطری آب‌گرم و پدهای مایکروویوی است. بسته‌های سرد شامل پدهای حاوی ژل‌های فریز شده است که در داروخانه‌ها موجود هستند. در صورت نداشتن بسته‌های سرد و گرم می‌توان کیسه‌ی پر از نخودفرنگی منجمد شده را به حوله پیچیده و استفاده کرد.
•  مصرف داروهای مسهل هنگام اجابت مزاج (داروهایی که جهت درمان یبوست مصرف می‌شوند). بسیاری از این داروها در داروخانه‌ها و حتی سوپرمارکت‌ها بدون نسخه قابل تهیه هستند.

فیزیوتراپی

اگر بعد از چند هفته درد دنبالچه بهبود نیافت بهتر است جهت انجام فیزیوتراپی به یک فیزیوتراپیست مراجعه کرد. فیزیوتراپیست می‌تواند:

•  جهت کاهش درد نکاتی مفیدی را در خصوص وضعیت صحیح ایستادن، نشستن و همچنین حرکت را به بیمار ارائه دهد.
•  ورزش‌های ساده‌ای را آموزش دهد که موجب شل‌کردن عضلات اطراف دنبالچه می‌شوند.
•  از روش‌های درمانی مانند ماساژ و حرکات کششی استفاده کند.

تزریقات استرویید

تزریق کورتیکواستروییدها داخل یا اطراف استخوان دنبالچه به کاهش التهاب و درد دنبالچه کمک فراوانی می‌کند. گاهی‌ اوقات کورتیکواستروییدها جهت تاثیرگذاری بیشتر با داروای بی‌حسی موضعی ترکیب می‌شوند. باوجود این‌ که تاثیرات ناشی از تزریق استرویید چند هفته بیش تر دوام ندارد اما تاثیر چشمگیری در کاهش علائم ناشی از کوکسی‌دینی دارند. نکته قابل ذکر درخصوص کورتیکواستروییدها این است که این داروها نمی‌توانند کاملا دنبالچه درد را درمان ‌کنند و تزریق بیش‌ ازحد ممکن است به استخوان دنبالچه و پایین کمر آسیب برساند. بنابراین این نوع درمان درد دنبالچه نباید بیش‌تر از 1 یا نهایت 2 بار در طول سال استفاده شود.

بلاک‌های عصبی

تزریق آمپول بی‌حس کننده موضعی در عصب کوکسیکس موجب کاهش علائم دردی می‌شوند که ناشی از اعصاب این ناحیه هستند. تاثیر تزریق داروی بی‌حسی مانند تزریق استرویید چند هفته یا چند ماه بیشتر ماندگاری ندارد اما برخلاف استرویید که تکرار تزریق ممکن است خطراتی در پی داشته باشد در این روش تکرار تزریق هیچ خطری برای بیمار ندارد.

درمان‌های دستی

درمان‌های دستی شامل دستکاری استخوان دنبالچه و یا ماساژ عضلات لگن (لواتور آنی و پیریفورمیس است). درمان دستی به 2 صورت خارجی و داخلی انجام می‌شود. در درمان دستی خارجی می‌توان جهت کشیده‌ شدن دنبالچه به‌سمت عقب و همچنین انقباض عضلات لگن از روش‌های کششی استفاده کرد. درمان دستی داخلی با کمک دستکش و قرار دادن یک انگشت داخل مقعد و ماساژ عضلات و رباط های متصل به دنبالچه انجام می‌شود.

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست

در طی تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست یا به‌ عبارتی الکتروتراپی با TENS، پدهای هدایت کننده جریان برق به پوست متصل شده و جریان‌های الکتریکی با فرکانس پایین با کمک پدهای رسانا به بافت‌های آسیب دیده عبور داده می‌شود. در این روش که احتمالا بر اصل پیشنهادی طب سوزنی استوار است تحریک یک بخش از سیستم عصبی می‌تواند موجب انسداد سیگنال‌ها در مسیر دیگر شده و منجر به کاهش درد شود. این روش درمانی ثابت کرده‌است که تاثیر فراوانی در کاهش درد استخوان دنبالچه دارد.

درمان با پلاسمای غنی از پلاکت یا پی‌ آر‌ پی

در پی‌ آر‌ پی تراپی مقداری از خون بیمار جهت نمونه گرفته شده و به آزمایشگاه ارسال می‌شود (شبیه به آزمایش خون در آزمایشگاه). سپس جهت جدا کردن پلاکت‌ها از سایر اجزای خون، نمونه‌ی خون گرفته شده با سرعت بالا به چرخش درمی‌آید. در مرحله بعد پی‌آر‌پی به داخل یا اطراف محل آسیب تزریق می‌شود. از آن جایی که این روش بدون برش جراحی  و تنها با کمک سوزن انجام می‌شود نیاز به بخیه نخواهد داشت. درمان از طریق پی‌ آر‌ پی در طول بهبود موجب رفع درد در ناحیه استخوان دنبالچه می‌شود. چند هفته بعد از درمان درد دنبالچه بیمار شاهد بهبود اولیه خواهد بود و با ادامه روند بهبود درد به‌ تدریج کاهش خواهد یافت.

اوزون درمانی

اوزون درمانی یکی از روش‌های درمانی جایگزین دارو است. در این روش میزان اکسیژن بدن از طریق تزریق اوزون افزایش می‌یابد. تزریق اوزون موجب کاهش درد مفاصل ازجمله درد مزمن استخوان دنبالچه در بیماران می‌گردد.

ماساژ درمانی

ماساژ بافت عمیق می‌تواند به تسکین فشار و درد در ناحیه دنبالچه و عضلات اطراف آن کمک شایانی کند. ماساژ باید روی عضلات باسن، سرین و پایین کمر انجام شود. افزایش جریان خون بعد از ماساژ، انعطاف‌پذیری و کشش را به رباط‌های ناحیه کوکسیکس باز می‌گرداند.

لیزر درمانی

تحقیقات حاکی از آن است که لیزردرمانی تاثیر چشمگیری در کاهش درد استخوان دنبالچه دارد. مزایای لیزر درمانی:

•  اثر ضد التهابی: نور ساطع شده از لیزر باعث کاهش تورم، درد، سفتی و خشکی عضلات شده و درنهایت کمک می‌کند مفاصل به وضعیت نرمال و عضلات به عملکرد طبیعی خود خیلی سریع بازگردند.
•  ترمیم سریع سلول: نور لیزر موجب تسریع تولید و بهبود سلول‌ها می‌گردد.
•  تسریع در بهبود زخم: نور لیزر رشد فیبروبلاست‌ها را تحریک کرده و فرایند سنتز کلاژن در بافت آسیب‌دیده را تسریع می‌بخشد.
•  کاهش تشکیل بافت فیبروز: نور لیزر با کاهش شکل‌گیری بافت زخم منجربه بهبود کامل زخم‌ها می‌شود به‌ طوری که احتمال ضعف و آسیب مجدد در آینده بسیار کمتر خواهد بود.
•  افزایش فعالیت عروق: نور لیزر موجب افزایش جریان خون به ناحیه آسیب‌ دیده می‌شود.
•  تحریک عملکرد عصب: نور لیزر فرایندهای سلول عصبی را سرعت بخشیده و با این کار ممکن است موجب کاهش درد و بی‌حسی مرتبط با بیماری‌های عصبی شود.

ورزش

حرکات ورزشی که در این قسمت معرفی می‌کنیم کمک می‌کنند بعد از نشستن طولانی‌مدت فشار کمتری به عضلات اطراف دنبالچه وارد شود. این حرکات درحقیقت فشار و کشش عضلات کوکسیکس را برطرف می‌کنند.

تمرینات کگل

تمرینات کگل یا به‌ عبارتی حرکات تقویت کننده عضلات کف لگن یکی از موثرترین روش‌های درمان درد دنبالچه است. از آن‌جایی که دنبالچه در طول باردری و حتی زایمان ممکن است دست‎خوش تغییرات شده و کشیده شود، این نوع ورزش برای زنانی که به‌ تازگی زایمان کرده‌اند بسیار توصیه می‌شود . تمرینات کگل موجب تقویت کف لگن می‌شود. کف لگن دارای عضله‌ای است که از رحم پشتیبانی می‌کند. بنا به‌ دلایل فوق تمرینات کگل تاثیر فراوانی در کنترل درد نشیمنگاه دارد.

حرکات شکم

تمرینات شکم یکی از روش‌های موثر در درمان کوکسی‌دینی است. حرکات ورزشی شکم به‌دلیل این که موجب تقویت عضلات مورب شکمی می‌شوند می‌توانند این عارضه را برطرف کنند. برای انجام حرکات شکم باید ابتدا روی سطح صاف به پشت بخوابید. زانوها را خم و سپس عضلات شکم را منقبض کرد. بهتر است به مدت چند ثانیه در این حالت مانده و سپس به حالت اول بازگشت.

قفل مقعد

حرکت ورزشی قفل مقعد شامل تحریک اعصابی است که دنبالچه و ساکروم را احاطه کرده است. از مزایای دیگر این حرکت ورزشی تقویت عضلات کف لگن است. این حرکت ورزشی درحالت نشسته و یا خوابیده انجام می‌شود. باید عضله تنگ‌کننده مقعد خود را به‌مدت 10 ثانیه تا زمانی‌که احساس درد نکرد به حالت سفت و منقبض نگه‌داشته و سپس به آرامی رها کرد. این حرکت را می‌توان 10 تا 15 بار در طول روز انجام داد.

اسکات بدون وزنه

اسکات بدون وزنه به تقویت عضلات و حفظ تعادل کمک شایانی می‌کند. لازم به ذکر است که انجام مکرر حرکات اسکات بدون وزنه به کاهش یا رفع درد در ناحیه کوکسیکس یا استخوان دنبالچه کمک فراوانی می‌کند.

تردمیل

برخی بیماران متوجه شدند که راه رفتن یا دویدن روی تردمیل به‌ مدت چند دقیقه در طول روز و به‌طور منظم تاثیر چشمگیری در تسکین درد دنبالچه دارد.

کشش همسترینگ

طبق اظهارات برخی بیماران، فیزیوتراپی و انجام حرکات کشش همسترینگ یا پشت ران تاثیر فراوانی در رفع درد استخوان دنبالچه دارد. دلیل این امر این است که عضلات همسترینگ معمولا عضلات بسیار سفت و خشکی هستند که ممکن است در درد استخوان دنبالچه بی‌تاثیر نباشند.

حرکات کششی

حرکات کششی مارپیچی موجب کشش عضلات پایین کمر، خط کمر، قفسه سینه، شانه و گردن می‌شود. این حرکت باید به‌ آرامی از طریق کشش بدن انجام شود. اگر از درد استخوان دنبالچه رنج می‌برید می‌توانید با انجام حرکات صحیح کششی تا حدوددی درد خود را تسکین دهید. این حرکات را می‌توانید در حالتی که به پشت خوابیده‌اید یا روی دست‌ها یا زانوها دراز کشیده‌اید با دقت و احتیاط کامل انجام دهید. استراحت و وقفه بین حرکات ضروری است. انجام حرکات کششی بدون وقفه ممکن است به مهره‌ها فشار وارد کند.

حرکات کلمشل

حرکات کلمشل تاثیر به‌ سزایی در تقویت و فعال کردن برخی از عضلات تثبیت کننده باسن و لگن و همچنین نقش مهمی در کاهش درد پایین کمر و کوکسیکس دارند.

پیاده‌روی

معمولا استخوان دنبالچه با خارج شدن از موقعیت خود می‌تواند منجر به اسپاسم عضله و درد شدید شود. اسپاسم موجب انسداد استخوان دنبالچه می‌شود که توسط عضلات احاطه شده است. این شرایط با گذشت زمان بدتر شده و می‌تواند منجر به افزایش مشکلاتی مانند درگیری عصب در ناحیه استخوان انتهای ستون فقرات شود. بنابراین باید تا جایی‌که امکان دارد با شل کردن عضلات دنبالچه مانع انسداد آن شد. پیاده‌روی به‌مدت چند ساعت در طول روز تاثیر چشمگیری در شل کردن عضلاتی دارد که دنبالچه را احاطه کرده‌اند. فراموش نکنید که منظور از پیاده‌روی قدم زدن نیست بلکه راه‌رفتن صحیح و با سرعت است.