پوکی استخوان (osteoporosis) بیماری است که استحکام استخوانها را تحت الشعاع قرار میدهد (واژه osteoporosis به لحاظ لغوی به معنای استخوانهای اسفنجی و متخلخل میباشد). استخوانها از فیبرهای ارتجاعی و محکم (به نام فیبرهای کلاژن) و مواد سخت و مقاوم (مواد معدنی) ساخته شده اند. استخوان یک بافت زنده است و دارای سلولهایی میباشد که استخوان را میسازند، شکل میدهند و بازجذب میکنند. در ابتدا، هنگامی که شما در حال رشد هستید، سرعت ساخت استخوانها از سرعت بازجذب آنها بیشتر است. اما هنگامی که سن شما افزایش پیدا میکند این موضوع برعکس میشود. در نتیجه از سن حدود 35 سالگی، شما شروع به از دست دادن مقادیر مشخصی از مواد استخوانی میکنید. استخوانهای شما تراکم و استحکام خود را به تدریج از دست میدهند. میزان تحلیل رفتن استخوان متغیر است. اگر شما با تحلیل رفتن بیش از حد استخوان مواجه باشید، بنابراین شما دچار نازک شدن استخوانها (پوکی استخوان) شده اید. اگر شما پوکی استخوان داشته باشید استخوانهای شما آسانتر از حالت طبیعی دچار شکستگی خواهد شد، به خصوص اگر حادثه ای مانند زمین خوردن برای شما پیش بیاید. اگر شما به درجه خفیفتر تحلیل رفتن استخوان مبتلا شده باشید، این بیماری استئوپنیا (کاهش تراکم استخوان) نامیده میشود.
پوکی استخوان از جمله نشانههای افزایش سن بوده و در صورت عدم رسیدگی و درمان میتواند بسیار حاد شود. امروزه متخصصین طب فیزیکی با استفاده از روشهایی چون مگنت تراپی، تزریق اوزون و ورزش سبب ترمیم استخوان و افزایش تراکم آن میگردند. متخصصین ما در کلینیک تخصصی طب فیزیکی دکتر فلاح سالهاست با استفاده از روشهایی چون لیزر، تزریق اوزون در درمان بیماران مبتلا به پوکی استخوان موفق بودهاند. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص درمان پوکی استخوان و یا رزرو نوبت در کلینیک تخصصی طب فیزیکی دکتر فلاح با شماره 03136252857 تماس حاصل فرمایید.
علل
بیماری پوکی استخوان باعث میشود استخوانها تراکم کمتری داشته باشند و شکنندهتر شوند. برخی افراد بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا هستند. استخوانها در سالهای اولیه بزرگسالی در ضخیمترین و مستحکمترین وضعیت خود قرار دارند و تراکم آنها تا اواخر دهه 20 زندگی افزایش مییابد. شما به تدریج در حوالی سن 30 سالکی شروع به از دست دادن تراکم استخوانی میکنید. این مسئله برای همه افراد اتفاق میافتد اما برخی افراد بسیار زودتر از حالت عادی دچار بیماری پوکی استخوان و از دست دادن تراکم استخوانی میشوند. این بدین معنا است که این افراد در آینده بیشتر در خطر شکستگی استخوان خواهند بود. بیماری پوکی استخوان میتواند هم مردان و هم زنان را درگیر کند. این بیماری در افراد مسن شایعتر است اما ممکن است افراد جوانتر را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
عوامل خطر برای زنان
خطر ابتلا پوکی استخوان در زنان بیشتر از پوکی استخوان در مردان میباشد، زیرا تغییرات هورمونی که در هنگام یائسگی اتفاق میافتد؛ به طور مستقیم بر تراکم استخوانها اثر میگذارد. هورمون زنانه استروژن برای داشتن استخوانهای سالم ضروری است. پس از یائسگی (یعنی زمانی که عادت ماهانه متوقف میشود)، سطح استروژن کاهش پیدا میکند. این امر میتواند به کاهش سریع تراکم استخوان منجر شود. اگر زنان دچار موارد زیر باشند، خطر ابتلا حتی ممکن است افزایش پیدا کند:
- یائسگی زودهنگام (قبل از سن 45 سالگی)
- هیسترکتومی (برداشتن رحم) پیش از سن 45 سالگی، به خصوص اگر تخمدانها نیز برداشته شوند.
- قطع عادت ماهیانه به مدت بیش از 6 ماه اگر ناشی از ورزش بیش از حد یا رژیمهای غذایی طولانی مدت و سخت باشد.
عوامل خطر برای مردان
در بیشتر موارد، علت پوکی استخوان در مردان ناشناخته است. با این حال، بین ابتلا به بیماری و هورمون مردانه تستوسترون که به حفظ سلامت استخوانها کمک میکند، ارتباطاتی وجود دارد. مردان تا اواخر عمر به تولید تستوسترون ادامه میدهند اما خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان در مردانی که سطح تستوسترون آنها پایین است، افزایش مییابد. در بیش از نیمی از مردان، علت دقیق کاهش سطح تستوسترون نامشخص است اما دلایل شناخته شده عبارتند از:
- استفاده از برخی داروها، مانند کورتیکواستروئیدهای دهانی
- سوء مصرف الکل
- هیپوگنادیسم (شرایطی که موجب کاهش غیر عادی سطح تستوسترون میشود.)
عوامل خطر عمومی
بسیاری از هورمونها در بدن میتوانند بر فرایند تغییر و تبدیل استخوانها اثر بگذارند. اگر شما دچار مشکلی در ارتباط با غدد تولید کننده هورمونها داشته باشید، ممکن است شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری پوکی استخوان قرار بگیرید. بیماریهای هورمونی که میتوانند پوکی استخوان را تحریک کنند، عبارتند از:
- هایپرتیروئیدیسم (پر کاری غده تیروئید)
- هایپرپاراتیروئیدیسم ( پر کاری غدد پاراتیروئید)
- سابقه شکستگی استخوان هیپ (مفصل ران) به صورت ارثی
- شاخص توده استخوانی (BMI) برابر 19 یا کمتر
- مصرف طولانی مدت دوزهای بالا از کورتیکواستروئیدهای خوراکی (این داروها به طور گستردهای برای درمان بیماریهایی مانند آرتریت و آسم استفاده میشوند) که میتوانند استحکام استخوان را تحت تأثیر قرار دهند.
- مبتلا بودن به ناهنجاریهای تغذیه مانند آنورکسیا یا بولیمیا
- مصرف زیاد نوشیدنیهای الکلی یا سیگار کشیدن
- روماتوئید آرتریت
- برخی داروهایی که برای درمان سرطان سینه یا سرطان پروستات استفاده میشوند و بر هورمونها تأثیر میگذارند.
علائم پوکی استخوان
علائم بیماری پوکی استخوان معمولاً تا زمانی که شکستگی رخ ندهد، فاقد تظاهرات بالینی است. دو سوم شکستگیهای مهرهها بدون درد است. یافتههایی که معمولاً در بیماران دچار شکستگیهای دردناک مهرهها دیده میشود، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد حاد دورهای که ممکن است به دنبال زمین خوردن یا آسیب جزئی رخ دهد.
- درد ممکن است در یک بخش مهرهای خاص و قابل تشخیص در بخش میانی قفسه سینه به سمت پایین یا بالای مهرههای کمری احساس شود.
- درد به صورت متغیر توصیف میشود، گاهی تند، آزارهنده یا کند و سنگین میباشد. حرکت کردن ممکن است درد را تشدید کند، در برخی موارد درد در شکم گسترش مییابد.
- درد اغلب با اسپاسم عضلات اطراف مهرهها همراه است که با فعالین تشدید شده و با دراز کشیدن به پشت کاهش مییابد.
- بیماران اغلب در رختخواب بی حرکت میمانند زیرا نگران آن هستند که موجب تشدید درد شوند.
- درد حاد اغلب پس از 4-6 هفته برطرف میشود. در صورت وجود چندین شکستگی به همراه کیفوز (قوز) درد ممکن است مزمن شود.
تشخیص
- یکی از آزمایشها برای تشخیص بیماری پوکی استخوان، رادیوگرامتری اشعه ایکس دیجیتال (DXR) نامیده میشود. این آزمایش از اسکن DEXA آسانتر انجام میشود، زیرا به تجهیزات تکنیکی کمتری نیاز دارد. این تکنیک ممکن است گاهی به عنوان یک تست غربالگری برای پوکی استخوان استفاده شود. برای مثال، در افرادی که پس از زمین خوردگی دچار شکستگی مچ میشوند. هرچند این آزمایش به اندازه اسکن DEXA حساس نیست که بتواند همه موارد پوکی استخوان را پوشش دهد. بنابراین، اسکن DEXA به عنوان آزمایش طلایی برای تشخیص بیماری به شمار میرود.
- اسکنهای اولتراسوند نیز گاهی به عنوان آزمایشات تشخیصی به کار میروند. این تستها معمولاً استخوانهای پاشنه را مورد بررسی قرار میدهند. این اسکنها نیز به اندازه DEXA حساس نمیباشند و کمتر مورد استفاده قرار میگیرند.
درمان پوکی استخوان
داروها
بیسفسفوناتها معمولترین داروهایی هستند که برای درمان پوکی استخوان استفاده میشوند. آنها عبارتند از:
- آلندرونات (فوساماکس)
- ریزدرونات (اکتونل)
- ایباندرونات (بونیوا)
- زولدرونیک (رکلاست)
- هورمونها، مانند استروژن، میتوانند نقش مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان و درمان آن داشته باشند. البته نگرانیهایی در مورد برخی عوارض جانبی احتمالی استفاده از هورمون درمانی وجود دارد. در حال حاضر توصیه میشود از دوزهای پایین هورمونها برای مدت زمان کوتاه استفاده شود.
مگنت تراپی
با استفاده از مگنت تراپی و در نظر گرفتن قطبیت میدان مغناطیسی، قطب S اثر الکتریکی مثبت و قطب N اثر الکتریکی منفی ایجاد میکند که این دو میتوانند بازسازی تراکم استخوان را القاء کنند. رایجترین استفاده از درمان مغناطیسی به منظور درمان پوکی استخوان است، زیرا این درمان از دو طریق عمل میکند: باعث کند شدن روند تحلیل رفتن تراکم استخوان میشود و به صورت همزمان اثر فیزیوالکتریکی آن باعث فعال شدن بازسازی استخوان میشود.
تزریق PRP
PRP تراپی یک درمان موثر برای برخی بیماریهای ارتوپدی، از جمله پوکی استخوان میباشد. PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت، محلول غلیظی از سلولهای پلاکت میباشد که از خون بیمار گرفته شده است و این پلاکتها حاوی فاکتورهای رشدی هستند که ممکن است در فرایند بهبود آسیبهای مزمن موثر باشند. تزریق PRP ساخت بافت نرم از جمله، تاندونها، رباطها، کلاژن و غضروفهای استخوان را افزایش میدهد. PRP میتواند در درمان پوکی استخوان نیز مفید باشد.
تمرینات ورزشی
اسکات جلو
- پاهای خود را به اندازه عرض شانه باز کرده و بر روی طناب قرار دهید.
- دستههای طناب را به گونهای بگیرید که دستهایتان کاملاً باز شود و دستهها را به اندازه ارتفاع شانهها بالا ببرید.
- تا جایی که ممکن است خود را روی زانوهایتان خم کنید، مطمئن شوید که زانوهای شما از راستای قرار گیری انگشتان شما خارج نشدهاند.
- با قدرت به سمت بالا بلند شوید و به موقعیت ایستاده باز گردید.
- این تمرین را 4 بار و هر بار، 12 مرتبه تکرار کنید.
پرس دست باز
- پای چپ خود را بر روی طناب بگذارید و پای راست خود را اندکی (به اندازه یک پا) جلوتر از آن قرار دهید.
- بازوهای خود را بالا ببرید و تا بیشترین حد ممکن باز کنید. دستهایتان باید بالای سرتان قرار گیرد و کف دست رو به بالا باشد.
- به آرامی بازوهای خود را به وضعیت اولیه بازگردانید. آرنجهای شما خم میشوند و در سطح شانهها قرار میگیرند.
- این تمرین را 3 بار و هر بار 10 مرتبه تکرار کنید.
- وضعیت پاها را عوض کنید و مجدداً تکرار کنید.
پوش آپ
- باند ورزشی را بر روی بخش بالایی پشت خود (پشت شانهها) قرار دهید و انتهای باند را دور انگشتهای شست خود بپیچانید.
- در وضعیت پلانک قرار گیرید و در حالی که صورتتان رو به پایین است، خود را به سمت زمین پایین بیاورید.
- عضلات شکمی و سرینی خود را منقبض کنید و به گونهای که دستهایتان در بیشترین حد باز شده باشند، به صورت راست و مستقیم قرار بگیرید.
- پشت خود را تا جایی که قفسه سینه به زمین برسد، پایین بیاورید.
- این حرکت را بسته به توان خود، 5 تا 20 بار تکرار کنید.
لانژ
- بازوی راست خود را به گونهای که باند ورزشی در بالای سرتان قرار گیرد بالا ببرید. با بازوی چپ، باند را در پش خود بگیرید.
- با پای راست خود به سمت جلو حرکت کنید. مطمئن شوید پاشنه و زانوی شما موازی هستند.
- در حین پایین آمدن، باند ورزشی را با دستان باز بکشید.
- هنگامی که از حالت لانژ خارج شدید، آرنج خود را خم کنید و فشار را از روی باند ورزشی بردارید.
- این حرکت را 12 مرتبه تکرار کنید، سپس پاها را عوض کنید. در هر طرف 2 بار انجام دهید.