از تراکم استخوان تحت عنوان قابلیت جذب اشعه ایکس توسط استخوان یاد میشود که به منظور انجام این روش از مقادیر کم ید رادیو اکتیو به منظور تهیه تصاویر از نقاط داخلی بدن از قبیل ستون فقرات پایین کمر و لگن استفاده میشود تا پزشک بتواند پوکی استخوان را تشخیص دهد. پزشک به کمک این روش میتواند ریسک بروز شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان را تشخیص دهد. اسکن استخوان یک روش سریع، ساده و غیر تهاجمی است و معمولاً رایج ترین روش استاندارد برای تشخیص پوکی استخوان می‌باشد. انجام این روش تشخیصی نیاز به آمادگی خاصی ندارد در صورتی که شما باردار هستید یا به تازگی تست باریوم را انجام داده اید یا ام آر آی یا سی تی اسکن با تزریق را انجام داده اید باید به پزشک خود اطلاع دهید. جواهرات خود را در منزل بگذارید و لباس کاملاً راحت بپوشید. باید حداقل به مدت ۲۴ ساعت قبل از انجام اسکن استخوان از مصرف مکمل کلسیم خودداری کنید.
دگزا یا سنجش تراکم استخوان چیست؟
اسکن تراکم استخوان روشی است که به منظور تشخیص و رد کردن پوکی استخوان درخواست میشود که در این روش پزشک از انرژی پر قدرت اشعه ایکس به منظور ارزیابی تراکم استخوان استفاده میکند. اسکن سنجش تراکم استخوان یک روش استاندارد به منظور بررسی تراکم استخوان می‌باشد که یک روش غیر تهاجمی است و با هدف تشخیص و درمان برخی اختلالات خاص مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش یک نقطه از بدن در معرض تماس با ید رادیو اکتیو قرار میگیرد تا امکان عکسبرداری از ساختار داخلی استخوان و بدن فراهم گردد. عکس برداری توسط اشعه ایکس قدیمی ترین و رایج ترین نوع عکسبرداری می‌باشد. سنجش تراکم استخوان معمولاً با ارزیابی استخوان لگن و ستون فقرات پایین کمر انجام میشود. در کودکان و برخی از افراد بزرگسال همه نقاط بدن ارزیابی میشوند. گاهی اوقات از دستگاه‌های محیطی که از اشعه ایکس یا اولتراسوند استفاده می‌کنند به منظور ارزیابی تراکم استخوان مورد استفاده قرار میگیرند که اغلب در ناحیه ساعد استفاده میشوند. در برخی از کشورها سی تی اسکن به کمک یک نرم افزار مخصوص انجام میشود که میتواند به تشخیص و ارزیابی تراکم استخوان کمک کند. این روش نیز دقت بالایی دارد اما در مقایسه با سنجش تراکم استخوان کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
برخی از کاربردهای رایج سنجش تراکم استخوان چیست؟
سنجش تراکم استخوان معمولاً به منظور تشخیص پوکی استخوان مورد استفاده قرار میگیرد که پوکی استخوان یک اختلال نسبتاً شایع در زنان است که پس از یائسگی ایجاد میشود که گاهی اوقات در مردان و به ندرت در کودکان نیز تشخیص داده میشود. پوکی استخوان با کاهش تدریجی تراکم استخوان و همچنین به وجود آمدن تغییرات ساختاری همراه است که باعث میشود استخوان نازک و شکننده شده و به راحتی دچار شکستگی شود. سنجش تراکم استخوان همچنین یک روش موثر برای بررسی اثر درمان پوکی استخوان و سایر اختلالاتی می‌باشد که باعث پوکی استخوان میشوند. از اسکن استخوان همچنین به منظور ارزیابی ریسک شکستگی استخوان استفاده میشود. ریسک شکستگی استخوان به عوامل مختلفی از قبیل سن، وزن بدن، سابقه شکستگی استخوان در گذشته، سابقه خانوادگی شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان و مشكلات مرتبط با سبک زندگی از قبیل مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات بستگی دارد. پزشک همه این موارد را در نظر میگیرد و سپس برای انجام اسکن تراکم استخوان تصمیم گیری خواهد کرد. اگر موارد زیر در خصوص شما صدق میکند پزشک درخواست انجام تست تراکم استخوان را خواهد داد:
- در صورتی که شما در دوران پس از یائسگی قرار دارید و استروژن دریافت نمی‌کنید.
- در صورتی که شما سابقه فردی یا خانوادگی شکستگی استخوان لگن یا سیگار کشیدن را دارید.
- در صورتی که در دوران پس از یائسگی قرار دارید و قد شما بلند است و وزن کمی دارید.
- در صورتی که آقا هستید و دچار مشکلات بالینی مرتبط با کاهش تراکم استخوان از قبیل آرتریت روماتوئید، نارسایی و بیماری مزمن کبدی یا کلیوی هستید.
- در صورتی که از برخی داروهای خاص از قبیل کورتیکواستروئید و پردنیزولون، داروهای ضد صرع یا داروهای جایگزین هورمون تیروئید با دوز بالا استفاده میکنید که منجر به پوک شدن استخوان میشوند.
- در صورتی که دچار دیابت نوع یک ( که در گذشته تحت عنوان دیابت جوانان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌‌شد) بیماری کبدی یا بیماری کلیوی هستید یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان را دارید.
- در صورتی که سرعت تخریب استخوان در شما بسیار بالا است و این مسئله خود را به صورت بالا بودن سطح کلاژن در نمونه ادرار نشان داده است.
- در صورتی که دچار بیماری‌های تیروئیدی از قبیل پرکاری تیروئید هستید.
- در صورتی که دچار بیماری پاراتیروئید از قبیل هایپرپاراتیروئیدیسم می‌باشید.
- در صورتی که پس از وارد شدن ضربه خفیف به استخوان دچار شکستگی استخوان شده اید.
- در صورتی که عکسبرداری توسط اشعه ایکس توانسته است شکستگی استخوان مهره یا سایر علائم مرتبط با پوکی استخوان را تایید کند.
انجمن شکستگی استخوان مهره معمولاً به منظور ارزیابی ستون فقرات به لحاظ شکستگی استفاده از اشعه ایکس با دوز پایین که توسط دستگاه مخصوص مورد استفاده قرار میگیرد را توصیه میکند به ویژه در مواردی که فرد در دوران بزرگسالی قرار دارد و با مشکلاتی از قبیل درد بدون دلیل کمر یا کوتاه شدن قد مواجه شده است یا آن که نتایج حاصل از اسکن استخوان اعدادی را اعلام کرده که در نزدیکی مرز هشدار قرار دارند یا آنکه نتایج اولیه حاکی از شکستگی و بد شکلی استخوان مهره می‌باشد.
چگونه باید برای اسکن استخوان آماده شد؟
روزی که قرار است اسکن استخوان انجام شود شما باید به طور طبیعی غذا بخورید اما حدود ۲۴ ساعت قبل از انجام اسکن به هیچ عنوان مکمل کلسیم مصرف نکنید. باید لباس راحت و کاملاً آزاد بپوشید و از پوشیدن لباس زیپ دار یا دارای دکمه و کمربند فلزی خودداری نمایید. از آویزان کردن کلید و همچنین قرار دادن کیف پول خود در ناحیه ای که قرار است اسکن انجام شود خودداری کنید. قبل از انجام اسکن استخوان پزشک از شما می‌خواهد که لباس‌های خود را در بیاورید و لباس مخصوص را بپوشید تا برای انجام اسکن تراکم استخوان آماده شوید. شما همچنین باید دندان مصنوعی متحرک، جواهرات، عینک و هر گونه لباس یا شیء فلزی خود را کنار بگذارید زیرا در عملکرد اشعه ایکس اختلال ایجاد میکند. در صورتی که در چند روز اخیر به انجام تست باریوم پرداخته اید یا آنکه اسکن ام آر آی و سی تی اسکن با تزریق ماده حاجب را انجام داده اید باید به پزشک خود اطلاع دهید. در برخی موارد شما باید ۱۰ تا ۱۴ روز منتظر بمانید تا برای اسکن آماده شوید. در صورتی که باردار هستید یا به باردار بودن خود شک دارید باید به پزشک تان اطلاع دهید. تعداد زیادی از تست‌های عکسبرداری در دوران بارداری انجام نمی‌شوند زیرا جنین در معرض تشعشع قرار میگیرد. در صورتی که انجام این تست ضروری باشد پزشک اقدامات اولیه لازم را به منظور کاهش سطح تماس جنین با پرتوهای اشعه ایکس انجام خواهد داد.
دستگاه انجام سنجش تراکم استخوان چگونه است؟
دستگاه برای انجام سنجش تراکم استخوان وجود دارد که عبارتند از دستگاه مرکزی و دستگاه محیطی.
- اکثر دستگاه‌هایی که برای انجام سنجش تراکم استخوان مورد استفاده قرار میگیرند جزء دستگاه‌های مرکزی هستند و با هدف ارزیابی تراکم استخوان در ناحیه لگن و ستون فقرات مورد استفاده قرار میگیرند. این دستگاه‌ها معمولاً در بیمارستان و مراکز عرضه خدمات پزشکی قرار دارند که دارای یک صفحه بزرگ و صاف و یک بازویی معلق می‌باشند.
- دستگاه‌های محیطی به ارزیابی تراکم استخوان در ناحیه مچ دست، پاشنه یا انگشتان دست می‌پردازند و اغلب در داروخانه‌ها و ون‌های سلامت موجود می‌باشند. این دستگاه‌ها در مقایسه با دستگاه‌های مرکزی کوچکتر هستند و وزن کمتری دارند. دستگاه اسکن محیطی دارای یک ساختار جعبه مانند است که فضای لازم برای قرار دادن دست یا پا و انجام عکسبرداری را دارد. سایر دستگاه‌های متحرک از قبیل دستگاه سونوگرافی با طراحی مخصوص با هدف انجام غربالگری مورد استفاده قرار میگیرند. به طور کلی دستگاه اسکن مرکزی یک روش کاملا استاندارد می‌باشد.
سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود؟
دستگاه سنجش تراکم استخوان به ارسال یک پرتو باریک و نامرئی اشعه ایکس به همراه دو پیک مجزای انرژی به درون استخوان‌هایی که باید بررسی شوند میپردازد. یکی از پیک‌های انرژی توسط بافت نرم و دیگری توسط استخوان جذب میشود. می‌توان مقدار انرژی جذب شده توسط بافت نرم را ردیابی کرد و مقداری که باقی می‌‌ماند نشان دهنده تراکم مواد معدنی استخوان بیمار می‌باشد. دستگاه سنجش تراکم استخوان دارای یک نرم افزار مخصوص است که به محاسبه و نمایش اعداد به دست آمده از ارزیابی تراکم استخوان میپردازد و آن را روی صفحه مانیتور نشان می‌دهد.
سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود؟
سنجش تراکم استخوان معمولا به صورت سرپایی انجام میشود. در سنجش تراکم استخوان به کمک دستگاه مرکزی که به بررسی تراکم استخوان در ناحیه لگن و ستون فقرات میپردازد بیمار روی میز مخصوص دراز می‌کشد و دستگاه ژنراتور زیر میز قرار میگیرد و دستگاه عکس برداری و روی بدن بیمار قرار داده میشود. به منظور ارزیابی ستون فقرات باید پای بیمار را درون یک جعبه مخصوص قرار داده شود تا لگن و ستون فقرات او کاملاً صاف شوند. پزشک به منظور ارزیابی لگن پای بیمار را درون بریس قرار می‌دهد تا لگن به سمت داخل بچرخد. در هر دو حالت دستگاه عکسبرداری در ناحیه مورد نظر به آرامی شروع به حرکت میکند و به ارسال تصاویر به صفحه کامپیوتر خواهد پرداخت. در هنگام انجام این روش تشخیصی بیمار باید کاملاً بدون تحرک روی میز مخصوص دراز بکشد و ممکن است پزشک از او بخواهد نفس عمیق بکشد و چند ثانیه آن را حبس کند تا از میزان تاری تصاویر کاسته شود. سپس پزشک به اتاق مخصوص می‌‌رود و به فعال کردن دستگاه اشعه ایکس میپردازد. انجام دادن سنجش تراکم استخوان به کمک دستگاه محیطی ساده تر است و انگشت دست، ساعد یا پای بیمار درون دستگاه کوچک قرار داده میشود که طی مدت چند دقیقه به بررسی تراکم استخوان میپردازد. در حال حاضر در برخی از مراکز تشخیصی از یک روش دیگر که تحت عنوان ارزیابی شکستگی استخوان مهره یاد میشود نیز استفاده می‌گردد که از پرتوهای اشعه ایکس با دوز پایین در ناحیه ستون فقرات استفاده میکند تا امکان ارزیابی مهره‌ها به لحاظ شکستگی فراهم گردد. انجام این روش فقط چند دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام کار بیمار میتواند به منزل برگردد. تست سنجش تراکم استخوان طی مدت ۱۰ تا ۳۰ دقیقه انجام میشود که زمان انجام این روش به تجهیزات مورد استفاده و نقاط خاصی که باید ارزیابی شود بستگی دارد. معمولاً شما باید قبل از انجام این تست تشخیصی به پر کردن یک پرسش نامه مخصوص بپردازید تا پزشک بتواند اطلاعات لازم در خصوص بیماری‌هایی که دارید یا داروهایی که استفاده میکنید را به دست بیاورد و به این ترتیب احتمال شکستگی استخوان را ارزیابی کند.
در هنگام انجام تست سنجش تراکم استخوان و پس از آن بیمار چه حسی دارد؟
تست سنجش تراکم استخوان یک روش سریع و بدون درد است و معمولاً پزشک هر دو سال یک بار درخواست انجام این تست را می‌دهد تا بتواند تغییرات ایجاد شده در سطح مواد معدنی استخوان را ارزیابی نماید. تعداد کمی از بیماران از قبیل افرادی که از داروهای استروئیدی استفاده می‌کنند باید هر ۶ ماه یک بار بررسی شوند.
چه کسی به تفسیر نتایج تست سنجش تراکم استخوان میپردازد؟
متخصص رادیولوژی یا سایر پزشکانی که در زمینه تفسیر نتایج حاصل از عکسبرداری توسط اشعه ایکس تخصص دارند می‌توانند به ارزیابی تصاویر به دست آمده بپردازند و نتیجه آن را به پزشک ارجاع دهند. سایر پزشکان از قبیل متخصص روماتولوژی و متخصص غدد می‌توانند به تفسیر تست سنجش تراکم استخوان بپردازند. کلینیک درمانی که به انجام تست سنجش تراکم استخوان میپردازد باید بتواند بیمار را به لحاظ فاکتورهای خطر از قبیل آرتریت روماتوئید، بیماری مزمن کلیوی و کبدی، بیماری تنفسی و بیماری التهاب روده ارزیابی کند.
نتایج حاصل از تست سنجش تراکم استخوان
نتایج حاصل از تست سنجش تراکم استخوان به صورت دو عدد توصیف میشود که به شرح زیر می‌باشند:
- عدد T که این عدد مقدار استخوان شما در مقایسه با استخوان یک فرد جوان هم سن تان را نشان می‌دهد. عدد ۱- و بالاتر تحت عنوان طبیعی و نرمال در نظر گرفته میشود، عدد ۱.۱- تحت عنوان کاهش تراکم استخوان در نظر گرفته میشود و عدد ۲.۵- تحت عنوان پوکی استخوان تلقی می‌گردد. معمولاً از این اعداد برای محاسبه احتمال بروز شکستگی استخوان و نیاز به درمان استفاده میشود.
- عدد Z که این عدد مقدار استخوان شما در مقایسه با سایر افراد هم سن و هم سایز و هم جنس را نشان می‌دهد. در صورتی که این عدد به طور غیر عادی بالا یا پایین باشد پزشک درخواست انجام تست‌های تشخیصی بیشتری را خواهد داد.
تغییرات خفیفی که معمولاً در اسکن‌ها مشاهده میشوند طبیعی هستند و به علت تغییر در نحوه قرارگیری دستگاه ارتباط دارند که باعث نگرانی نمی‌شوند.
محدودیت‌های انجام تست سنجش تراکم استخوان چیست؟
برخی از محدودیت‌های مرتبط با انجام تست سنجش تراکم استخوان به شرح زیر می‌باشد:
- تست سنجش تراکم استخوان نمی‌تواند پیش بینی کند که کدام بیمار دچار شکستگی استخوان خواهد شد اما میتواند به طور نسبی ریسک بروز این اختلال را بررسی کند و نیاز به درمان را مشخص نماید.
- علیرغم موثر بودن این روش برای ارزیابی تراکم مواد معدنی استخوان معمولاً در بیمارانی که دچار ناهنجاری‌های ستون فقرات هستند یا افرادی که سابقه جراحی ستون فقرات را دارند با برخی محدودیت‌ها همراه می‌باشد. شکستگی مهره ناشی از تحت فشار قرار گرفتن آن یا استئوآرتریت در میزان دقت این تست تاثیر می‌گذارد به همین دلیل در چنین مواردی انجام سی تی اسکن توصیه میشود.
- دستگاه مرکزی سنجش تراکم استخوان در مقایسه با سایر دستگاه‌های موجود دقت بالاتر و حساسیت بیشتری دارد اما گران قیمت تر است.
- تستی که به کمک دستگاه محیطی در ناحیه پاشنه یا مچ دست انجام میشود میتواند ریسک شکستگی ستون فقرات یا لگن را در آینده پیش بینی کند. این تست‌ها نمی‌توانند نیاز به درمان را مشخص کنند و در صورتی که چنین قابلیتی داشته باشند پزشکی برای مشخص کردن دوز دارو باید از اسکن مرکزی استفاده نماید.
- باید اسکن دوم به صورت همزمان انجام شود تا پزشک بتواند نتایج حاصل از دو اسکن انجام شده را با یکدیگر مقایسه کند و در خصوص نیاز به درمان تصمیم گیری نماید.
