درمان آرتروز زانو و ساییدگی مفصل زانو با فیزیوتراپی و ورزش

آرتروز، بیماری التهابی مفصل یا آرتریت دژنراتیو یا به بیان ساده ساییدگی مفصل زانو، به ورم و آسیب دیدن مفصل زانو گفته می‌شود. آرتروز باعث درد زانو ، سفتی و محدودیت حرکتی می‌شود. چون زانو یکی از مفصل‌های اصلی تحمل وزن در بدن است، احتمال ابتلا آن به آرتروز و ساییده شدن آن بسیار بالا است. از عامل‌های خطر ساییدگی مفصل زانو می‌توان به سن، وراثت، صدمه دیدن و چاقی اشاره کرد. این ناراحتی را می‌توان با روش‌هایی چون فیزیوتراپی، تزریق در مفصل و ورزش درمان کرد.

چگونگی ایجاد آرتروز زانو

آرتروز زانو زمانی بروز می‌یابد که غضروف سطح مفصل، که غضروف هیالن، شفاف یا مفصلی نیز نامیده می‌شود، ساییده شود و دیگر غضروفی روی استخوان زیری وجود نداشته باشد. غضروف در مفصل مانند لایه‌ای محافظ یا سطحی لغزنده عمل می‌کند و تحت شرایط عادی حتی لغزنده‌تر از گوی هاکی روی یخ است. زمانی که این لایه صیقلی ساییده می‌شود، سطح مفصل ناهموار می‌شود و بیمار از درد و سفتی ناشی از ارتروز زانو رنج می‌برد.

علل و عامل‌های خطر

عامل‌های خطری که احتمال ابتلا به آرتروز زانو و ساییدگی زانو را افزایش می‌دهد، عبارت است از:

•  سن: سن نقش مهمی را در ابتلا به انواع بیماری‌های التهابی مفصل، به ویژه آرتروز ایفاء می‌کند. افراد بالای 45 سال بیشتر مستعد دچار شدن به آرتروز زانو هستند، چرا که خطر بروز این بیماری با افزایش سن بیشتر می‌شود.
•  اضافه وزن: از آنجایی که وزن بالاتنه به زانوها فشار می‌آورد، احتمال ابتلا به آرتروز زانو با اضافه وزن نسبت مستقیم دارد.
•  ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا به آرتروز زانو نیز نگران کننده است. تقریباً 35 % از موارد آرتروز زانو به ژنتیک و وراثت مربوط می‌شود.
•  آسیب دیدگی: برای مثال اگر ضربه مستقیمی به زانو وارد شود، احتمال ابتلا به ارتروز زانو بیشتر می‌شود.
•  جنسیت: بانوان و ورزشکارانی که به ورزش‌هایی مانند تنیس و فوتبال می‌پردازند، بیشتر مستعد ابتلا به آرتروز زانو هستند.

علائم آرتروز زانو

چنانچه زانویتان درد گرفت یا متوجه التهاب زانو شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید، چون این علائم می‌تواند بیانگر ابتلا به ارتروز زانو یا گونه دیگری از بیماری‌های التهابی مفصل (آرتریت) مانند روماتیسم زانو باشد. درد و تورم شایع‌ترین علائم آرتروز و ساییدگی زانو است، البته علائم دیگری نیز مانند موارد زیر بروز می‌یابد:

•  سفتی زانو که پس از مدتی بی‌حرکت ماندن در یک وضعیت تشدید می‌شود.
•  صدا دادن زانو یا احساس ساییده شدن زانو که یکی دیگر از علائم شایع در میان بیماران دچار آرتروز زانو است.
•  تغییرات ظاهری مشخص زانو در برخی از بیماران دچار ارتروز زانو دیده می‌شود. بعضی از این تغییرات عبارت است از: خمیده به نظر رسیدن زانو، تحلیل رفتن و لاغر شدن عضلات دور زانوی آسیب دیده.

تشخیص

•  متخصص معاینه بالینی زانو را به منظور بررسی رباط‌های زانو، دامنه حرکتی زانو، آنالیز گام برداشتن بیمار، وضعیت عصب‌های اطراف زانو و جستجوی نشانه‌های ورم یا حساسیت به لمس انجام می‌دهد.
•  تصویربرداری رادیوگرافی نیز برای تعیین از بین رفتن غضروف و کاهش فضای مفصلی در زانو انجام می‌شود.
•  پزشک دستور آزمایش خون و ادرار یا ام آر آی را نیز با توجه به نتایج معاینات می‌دهد.

درمان

گرما و سرما

درمان آرتروز زانو با گرما و سرما فرایند التیام‌بخشی خود بدن را تحریک می‌کند. برای مثال گرما رگ‌ها را گشاد می‌کند، جریان خون را افزایش و گرفتگی عضلات اطراف زانو را کاهش می‌دهد. به علاوه گرما حس درد را نیز کاهش می‌دهد. بالعکس کمپرس سرد با منقبض کردن رگ‌ها، ورم را کاهش می‌دهد. شاید استفاده از کمپرس سرد در ابتدا ناراحت کننده باشد، اما سرما موضع را بی‌حس و درد عمقی زانو را آرام می‌کند.

زانوبند طبی

چون زانوبند طبی (بریس) اجازه نمی‌دهد، وزن به بخش اعظم آسیب دیده زانو وارد شود، درد کمتر می‌شود. به این ترتیب بیمار مسافت‌های طولانی‌تر را بهتر و با درد کمتری طی می‌کند. زانوبند طراحی‌ها و انواع مختلفی دارد، هرچند اکثر آنها از ترکیبی از مواد سخت و نرم ساخته می‌شود، پلاستیک یا دیگر مواد کامپوزیتی برای خاصیت نگهدارندگی و ساختار اصلی به کار برده می‌شود و از لاستیک مصنوعی یا فوم شکل‌پذیر برای لایه‌گذاری و جایگیری استفاده می‌شود.

درمان دارویی

بعضی داروها مانند داروهای ضدالتهابی یا مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن درد و التهاب زانو را برای مدت کوتاهی کاهش می‌دهد.

تزریق کورتیزون

متخصص با تزریق کردن کورتیزون می‌تواند، داروی موثر را با حداقل عوارض جانبی مستقیماً در نقاط ملتهبی مانند زانو وارد کند. موفقیت تزریق کورتیزون به شرایط بیمار و عارضه تحت درمان آرتروز زانو، برای مثال آرتروز بستگی دارد، درهر حال کورتیزون التهاب موضعی را به مدت 6 هفته تا 6 ماه کاهش می‌دهد.

تزریق اوزون

اوزون یکی از گازهای موجود در جو است که از ما در برابر اشعه‌های مضری مانند اشعه ماوراء بنفش محافظت می‌کند. اوزون فواید دیگری نیز دارد که یکی از آنها استفاده در اوزون تراپی است. اوزون درمانی التهاب و ورم را کاهش می‌دهد، اسید اوریک را تجزیه می‌کند و با رساندن اکسیژن به بافت آسیب دیده، روند بهبود را تسریع می‌کند.

پی آر پی

متخصصین مطمئن نیستند که پی آر پی (درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت) چگونه علائم آرتروز زانو و سایییدگی زانو را کاهش می‌دهد. باین حال پزشکانی که از این روش برای درمان ارتروز زانو بهره می‌گیرند، معتقداند پلاسمای سرشار از پلاکت از ویژگی‌های زیر برخوردار است:

•  جلوگیری از التهاب و آهسته کردن پیشرفت آرتروز
•  تحریک بدن به تولید غضروف جدید
•  افزایش تولید مایع لغزاننده طبیعی در مفصل و در نتیجه تسکین دادن درد مفصلی ناشی از سایش
•  حاوی پروتئین‌هایی که گیرنده‌های درد را تعدیل می‌کند و حس درد را کاهش می‌دهد.

فیزیوتراپی

هدف از فیزیوتراپی در درمان ورم و آب آوردن زانو این است که انجام فعالیت‌ها و وظایف روزمره برای بیمار آسان‌تر شود. برای مثال فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا راحت‌تر راه برود و از پله‌ها یا تخت بالا و پایین برود. متخصص فیزیوتراپی درمان‌هایی را به بیمار ارائه می‌دهد که بیمار به دلیل دشواری در حرکت کردن، راه رفتن و انجام وظایف روزمره به آنها نیاز دارد. این درمان‌ها حرکت را برای بیمار آسان‌تر می‌کند و درد را تسکین می‌دهد.

ماساژ

ماساژ دادن پا عضلات کنترل کننده زانو را شل می‌کند. ماساژ دامنه حرکتی، یعنی حداکثر میزان خم شدن مفصل، را افزایش می‌دهد و به این ترتیب اثر قابل توجهی در کاهش درد دارد.

درمان دستی

 درمان دستی دامنه حرکتی را افزایش و درد و ورم را کاهش می‌دهد. در ابتدای دوره درمان ارتروز زانو چند جلسه به صورت فشرده برگزار می‌شود و پس از آن تعداد جلسات به یک یا دو بار در ماه تقلیل می‌یابد. چنانچه زانو قرمز یا متورم باشد، متخصص فشار مستقیم به آن وارد نمی‌کند.

لیزردرمانی

لیزرتراپی حدوداً سی سال پیش به عنوان روشی غیرتهاجمی برای درمان آرتروز زانو معرفی شد. لیزرتراپی منبع نوری است که نور خالصی را با یک طول موج معین تولید می‌کند. اثر لیزر درمانی گرمایی (حرارتی) نیست، بلکه واکنش‌های فوتوشیمیایی را در سلول‌ها ایجاد می‌کند.

اولتراسوند

اولتراسوند امواج صوتی با ارتفاع بالا است که گاهی برای درمان درد و اسپاسم یا گرفتگی عضلانی و تسریع بهبود آرتروز زانو به کار برده می‌شود. اولتراسوند در شدت‌های بالاتر حرارتی عمقی تولید می‌کند. این حرارت گرفتگی عضلانی را برطرف می‌کند، عضلات را شل و گرم می‌کند و خاصیت ارتجاعی عضلات را قبل از کشش و ورزش افزایش می‌دهد. همچنین اولتراسوند با اثر گذاشتن بر سلول‌های زانو به التیام یافتن زانو کمک می‌کند. اولتراسوند در شدت‌های کمتر فقط اثر التیام‌بخشی دارد و دیگر بافت‌ها را گرم نمی‌کند.

مغناطیس درمانی

مغناطیس درمانی یا مگنت تراپی از خاصیت‌های ضددرد، ضد ورم و ضدالتهاب برخوردار است و بدون به جا گذاشتن عوارض جانبی به بهبود بیمار کمک می‌کند. مگنت تراپی گردش خون را در ناحیه آسیب دیده افزایش می‌دهد و به این ترتیب مواد مغذی بیشتری به موضع می‌رسد. روند بهبود زانو به دلیل افزایش یافتن جریان خون تسریع و تسهیل می‌شود. همچنین با بهره‌گیری از این روش احتمال ترمیم و بازسازی غضروف و درمان پارگی رباط افزایش می‌یابد و مواد سمی و سموم انباشته شده و پسماندهای متابولیک نیز از زانو خارج می‌شود.

طب سوزنی

متخصص سوزن‌های بسیار ظریفی را در نقاط مختلف زانو وارد می‌کند. طب سوزنی یکی از درمان‌های قدیمی چین باستان است که جریان انرژی را در زانو بهبود می‌دهد تا درد تسکین یابد.

ورزش و حرکت‌های اصلاحی

بالا بردن پا در حالت خوابیده

•  به پشت صاف روی زمین یا تخت دراز بکشید، بازوها را کنار بدن بگذارید، پنجه را رو به بالا نگه دارید و پا را به آرامی بالا ببرید.
• پا را هنگام منقبض کردن عضلات پا صاف نگه دارید و پا را به آرامی چند اینچ بالا ببرید.
• عضلات شکم را منقبض کنید تا کمر رو به پایین برود.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس پا را به آهستگی پایین بیاورید.
• جای پاها را عوض و حرکت را تکرار کنید.

کشش همسترینگ در حالت خوابیده

•  روی زمین یا تخت دراز بکشید و هر دو پا را خم کنید.
• یک پا را به همان صورت خمیده به آرامی بلند کنید و زانو را به قفسه سینه نزدیک کنید.
•  دست‌ها را پشت ران، نه زانو به هم قفل کنید و پا را صاف کنید.
•  پای صاف را تا زمان حس کردن کشش به سمت سر بکشید.
•  60 ـ 30 ثانیه در این حالت بمانید، سپس زانو را به آرامی خم کنید و پا را پایین روی زمین بگذارید.

اسکات نیمه

•  بایستید، پاها را به عرض شانه باز کنید و دست‌ها را مقابل بدن دراز کنید.
•  زانوها را به آرامی خم کنید تا در حالت نیمه نشسته قرار بگیرید. در صورت لزوم برای حفظ تعادل از صندلی بگیرید.
•  پشت بدن را صاف نگه دارید و قفسه سینه را بلند کنید، رو به جلو خم نشوید.
•  کف پاها را صاف روی زمین بگذارید، 5 ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس به آرامی بلند شوید.
  توجه کنید که هنگام انجام این تمرین‌ها نباید دچار درد شوید.

دیپ یک پا

•  بین دو صندلی بایستید و برای حفظ تعادل از آن بگیرید.
• یک پا را حدود 12 اینچ بلند کنید و آن را مقابلتان بگیرید.
• پشت بدن را صاف نگه دارید، به آرامی پای دیگر را خم کنید و بدن را چند اینچ پایین بیاورید، گویی می‌خواهید روی صندلی بنشینید. اجازه ندهید پای بالا برده شده مقابل پای خم شده قرار گیرد.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس صاف بایستید.
• جای پاها را عوض و حرکت را تکرار کنید.

توصیه: در ابتدا حرکت دیپ را یک نوبت در روز، چهار مرتبه برای هر دو پا تکرار کنید. به تدریج نوبت‌های انجام تمرین را به سه بار در روز برسانید.
دلیل سودمند بودن حرکت: این تمرین عضلات جلو و پشت ران و عضلات باسن را تقویت می‌کند.

کشش پا

•  روی زمین بنشینید و هر دو پا را صاف مقابلتان دراز کنید. برای حفظ تعادل دست‌ها را کنار لگن روی زمین بگذارید و پشت‌تان را صاف نگه دارید.
•  یک زانو را به آرامی خم کنید تا کشش را حس کنید، اما نباید دچار درد شوید.
•  پا را به مدت 5 ثانیه در این حالت نگه دارید، سپس پا را به آهستگی تا جایی که می‌توانید، صاف کنید. 5 ثانیه نیز در این حالت بمانید.