گرفتگی عضله پا دردی است که از ماهیچه‌های پا نشئت می‌گیرد. وقتی عضله‌ای از پا بیش‌ازاندازه منقبض گردد، اسپاسم یا گرفتگی عضله پا بروز می‌کند. معمولا این حالت در عضله ساق پا در قسمت زیر و پشت زانو رخ می‌دهد. بعضی اوقات عضلات کوچک پا هم تحت تاثیر قرار می‌گیرند. بطور معمول احساس درد ناشی از گرفتگی عضله پا چند دقیقه به طول می‌انجامد. در برخی موارد فقط چند ثانیه‌ای طول می‌کشند؛ اما در مواقعی هم دیده شده تا 10 دقیقه ادامه پیدا می‌کنند. شدت درد و ناراحتی متفاوت است. ممکن است به مدت 24 ساعت پس از گرفتگی، عضله حساس باقی بماند. احساس ناراحتی در اثر این عارضه معمولا حین استراحت و بخصوص شب هنگام بروز می‌کند (غالبا به این حالت اسپاسم شبانه می‌گویند). احتمال دارد از شدت ناراحتی از خواب هم بلند شوید. درصورتی‌که خواب بیمار بر هم بخورد ممکن است شرایط استرس و تنش‌زایی را بوجود آورد. اما به یاد داشته باشید گرفتگی عضله پا با بیماری موسوم به سندروم پای بی قرار فرق می‌کند. در این شرایط، پاها وضعیت ناراحت کننده‌ای دارند، احساس وادادگی عضله به بیمار دست می‌دهد و با قدم زدن از احساس ناراحتی کاسته می‌شود.
چرا عضلات پا دچار گرفتگی می‌شوند؟
برخی از دلایل گرفتگی و اسپاسم عضلات پا عبارتند از:
علت ناشناخته (گرفتگی ایدیوپاتیک پا)
در بیشتر موارد علت اسپاسم عضلانی نامشخص است. بنابر یک تئوری پیشنهادی وقتی عضله پا جمع شده و بعد عمل انقباض بر روی آن صورت گیرد، گرفتگی عضله رخ می‌دهد. عضله‌ای که جمع شده و بعد تحت فشار قرار گیرد ممکن است در معرض اسپاسم یا گرفتگی قرار گیرد. این وضعیت معمولا شب هنگام و در بالین رخ می‌دهد، زیرا بطور طبیعی ما در رختخواب با زانوهای نسبتا خمیده و متمایل بودن کف پا کمی به سمت پایین دراز می‌کشیم. در این وضعیت عضله ساق پا کمی جمع شده و ممکن است مستعد اسپاسم عضلانی گردد. این تئوری بر انجام حرکات کششی جهت درمان این عارضه تاکید دارد.
دلایل ثانویه
در برخی موارد احتمال دارد اسپاسم عضلانی نشانه عارضه دیگری باشد. برای مثال:
- اثرات جانبی در اثر مصرف برخی داروها می‌تواند گرفتگی عضله بوجود آورد یا احتمال بروز آن را بیشتر کند. این داروها عبارتند از: قرص‌های “آب” موسوم‌به داروی پیشاب‌آور تیازیذ و داروی پیشاب‌آور حلقه‌ای، نیفیدیپین، سایمتیدین، سالبوتامول، استاتین، تربوتالین، لیتیوم، پنی‌سیلامین و فنوتیازین (پروکلروپرازین، پرفنازین، کلروپرومازین).
- فعالیت بیش‌ازحد عضله
- کاهش آب بدن
- شرایطی که موجب برهم خوردن تعادل نمک در جریان خون می‌گردد (مانند بالا و پایین شدن سطح پتاسیم و سدیم)
- بیماران دیالیزی (کلیوی) به اسپاسم عضله ساق پا دچار می‌شوند.
- بارداری – معمولا در مراحل بعدی.
- در صورت درمان نشدن غده کم کار تیروئید.
- بیماری سرخرگ محیطی. در این شرایط سرخرگ‌های پا باریک شده وگردش خون در آن مختل می‌گردد.
- برخی اختلالات غیرعادی عصبی.
- علل نادری همچون زخم کبد (سیروز)، مسمومیت با سرب و بیماری التهابی تحت عنوان سارکوئیدوز.
با توجه به بیماری‌های فوق الذکر، تنها یکی از این علائم می‌تواند اسپاسم عضلانی بوجود آورد. بنابراین، اگر هیچ کدام از این بیماری‌ها و سایر علائم در شما دیده نمی‌شود، احتمالا اسپاسم عضلانی به خاطر علت نامعلوم بروز کرده است (ایدیوپاتیک) نه در اثر دلایل ثانویه.
نشانه‌های همراه این عارضه چیست؟
احساس درد ناگهانی پا نشانه اولیه بروز اسپاسم و گرفتگی عضله تلقی می‌گردد. ممکن است شدت و مدت زمان ناراحتی متفاوت باشد، با این حال بعید است گرفتگی عضله ساق پا را براحتی فراموش کنید.
گاها افراد بالغ و کودکان از هر گروه سنی به گرفتگی عضله ساق پا دچار می‌شوند، اما این عارضه بیشتر در بین سالمندان و خانم‌های باردار شایع است. تقریبا یک سوم افراد بالای 60 سال و 50% افراد بالای 80 سال به اسپاسم عضله گرفتار می‌شوند. برخی بیماران هر روز با این عارضه دست به گریبان هستند.
احساس ناراحتی که در اثر گرفتگی عضله ساق پا بروز می‌کند به علت گرفتگی عضله است – به عبارت دیگر، عضله تحت فشار و انقباض بیش از اندازه قرار گرفته است. معمولا این وضعیت در عضلات ساق پا رخ می‌دهد، هرچند بعضی مواقع در ناحیه کشاله ران یا کف پا هم احساس می‌شود. علاوه بر درد ناگهانی ممکن است یک برآمدگی سفت عضلانی هم زیر پوست تشکیل گردد.
این بیماری چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر گرفتگی عضله مشکلاتی در زندگی روزمره شما ایجاد کرده است به پزشک مراجعه کنید؛ برای مثال، اگر بطور پیاپی به اسپاسم عضلانی دچار می‌شوید یا در خواب‌تان اشکال ایجاد کرده است.
معمولا پزشک سوالاتی را درباره علائم عارضه از بیمار جویا خواهد شد و به معاینه پا و عضلات خواهد پرداخت. ممکن است سایر علائم مانند بی‌حسی یا ورم مورد بررسی قرار گیرند، زیرا این علائم خون نشانه گرفتگی عضله ساق پا در اثر بیماری اصلی هستند.
در این صورت، برای رد و غیر محتمل شدن سایر بیماری‌ها احتمالا به آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون و ادرار نیاز است.
راه‌های درمان گرفتگی و خشکی عضلات پا چیست؟
برای درمان گرفتگی، اسپاسم و خشکی عضلات پا روش‌های زیر توسط پزشک به بیمار پیشنهاد می‌شود:
بکارگیری کمپرس سرما و گرما
به منظور کاهش و تسکین درد ناشی از گرفتگی عضله می‌توانید از پد گرمایی یا حوله گرم استفاده کنید. دوش آبگرم هم می‌تواند به آرامش عضلات ساق پا کمک کند. به نوبت پد گرما و سرما را بر روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید تا از شدت درد کاسته شود.
مایعات بنوشید
ازآنجا که گرفتگی عضله در اثر کم آبی خفیف تا متوسط بدن بروز می‌کند، نوشیدن آب به اندازه کافی حائز اهمیت است. مشکل کم آبی بدن بخصوص برای سالمندان دردسر ساز است. 20 تا 30 درصد از افراد مسن به کم آبی بدن دچار هستند. در طول روز جرعه‌جرعه آب بنوشید (اگر به یکباره مقدار زیادی آب بنوشید ممکن است احساس سیری به شما دست دهد و اشتها برای غذاخوردن را کور کند) یا اینکه در روزهای گرم به تکه‌ای یخ مک بزنید و میوه‌های آبدار مانند هندوانه، طالبی و خیار و سایر موادغذایی آبدار را مصرف کنید.
قرص مسکن
با اینکه قرص‌های مسکن در کاهش درد و اسپاسم عضلات پا موثر هستند، اما درمان با این روش کمی زمانبر است. شاید گرفتگی عضله زودتر از موعد نهایی درمان با این قرص‌ها برطرف شود. اگر بیمار به اسپاسم شدید عضله ساق پا گرفتار است و بعد از آن عضله حساسیت پیدا کرده است، شاید تجویز داروهای مسکن بدون نسخه تاحدودی از احساس ناراحتی بکاهد.
تحریک الکتریکی
درمان از طریق تحریک الکتریکی بدین صورت انجام می‌گیرد که با قرار دادن الکترودهای طبی کوچک بر روی عضلات آسیب دیده پا عصب‌های آن ناحیه را تحریک می‌سازند. این روش درمانی از حساسیت عصب پا می‌کاهد یا حتی موجب انقباض و آرامش عضله می‌گردد. تحریک از طریق الکترود در رفع احساس درد و اسپاسم عضلانی کاربرد زیادی دارد.
اولتراسوند
در روش اولتراسوند درمانی از امواج صوتی جهت تولید حرارت عمیق استفاده می‌شود تا از این طریق بتوان اسپاسم عضله پا را کاهش داد و جریان خون را در ناحیه آسیب دیده افزایش داد. محیط سرد هم ممکن است به رفع التهاب و سریعتر کردن پروسه درمانی کمک کند.
لیزر سرد
دستگاه لیزر سرد مجهز به نور لیزر نسبتا ضعیفی است و آن را بر روی بافت‌های بدن می‌تابانند تا به تسکین درد، التهاب و التیام زخم‌ها کمک کند. برخی از این دستگاه‌ها به منظور تسکین موقت دردهای خفیف عضلانی، خشکی و درد مفصل، آرامش اسپاسم عضلات پا، افزایش گردش خون در نواحی تحت فشار عضلات مورد تایید قرار گرفته‌اند.
ماساژ
به محض بروز اولین علائم اسپاسم عضله پا، ماساژ دادن ناحیه عارضه‌دیده می‌تواند به تسکین آنی ناراحتی کمک کند. به منظور آرامش بخشیدن به عضلات موردنظر آن ناحیه را به آرامی مالش دهید. با قراردادن وزن بدن روی پای گرفته و کمی خم کردن زانو می‌توانید در ناحیه مورد نظر کشش لازم را بوجود آورید. اگر ایستادن برایتان مشکل است، سعی کنید روی صندلی بنشینید و پای آسیب دیده را دراز کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی در درمان انواع بیماری‌های بالینی بسیار سودمند است. این روش در درمان اسپاسم و گرفتگی عضلات بسیار موثر واقع می‌شود، زیرا مشکلات در چند لایه بافتی را برطرف می‌سازد. طب سوزنی مستقیما عضله پا را تحریک می‌سازد و واکنش دستگاه عصبی به عضله را برانگیخته و در عین حال احساس تندرستی و آرامش را در بیمار ایجاد می‌کند.
تمرینات
ورزش‌های زیادی برای رفع گرفتگی و خشکی پا توصیه می‌شوند. برخی از این ورزش‌ها و حرکات اصلاحی عبارت اند از:
کشش عضله همسترینگ
برای اجرای این ورزش فرد باید:
ابتدا بنشینید و بدون خم کردن پا، کف پا را به سمت سر و سینه خود بکشید. از پشت روی زمین دراز بکشید و زانوهایتان را به سمت قفسه‌سینه حرکت دهید. می‌توانید از شخص دیگری برای اعمال فشار جزئی روی زانوها و نزدیک‌تر کردن زانوها به سینه کمک بگیرید.
کشش عضله ساق پا
برای انجام این ورزش باید:
وزن خود را بر روی عضله‌ای که گرفته است بیندازید، و بدون بلند کردن کف پا از روی زمین، کمی زانوهایتان را خم کنید.
روبروی دیوار و با کمی فاصله باایستید، دست‌ها را به دیوار ستون کرده و به آن تکیه دهید. پای آسیب‌دیده را صاف نگه دارید طوری‌که کف پا و پاشنه از زمین بلند نشود و بعد بالاتنه را به سمت دیوار حرکت دهید. با ستون کردن دست‌ها به دیوار می‌توانید تعادل خود را حفظ کنید. انگشتان پای آسیب‌دیده را مقابل دیوار قرار دهید و پاشنه کاملا روی زمین باشد. مراقب باشید پا خم نشود و بعد برای ایجاد کشش در عضله ساق پا بالاتنه را به سمت دیوار حرکت دهید.
