کاربرد ورزش درمانی در کاهش درد و درمان بیماری های عضلانی و اسکلتی

ورزش درمانی به بیمار کمک می‌کند که دوران بهبود آسیب دیدگی و بیماری‌های مختل کننده سبک زندگی را سریع‌تر پشت سر بگذارد. ناتوانی یا نقص عملکرد بر توانایی بیمار برای یک زندگی مستقل، انجام کارهای روزمره و لذت بردن از تفریحات مورد علاقه اثر می‌گذارد. در این شرایط بیمار به دو روش به دشواری‌های محیطی واکنش نشان می‌دهد، یا گوشه‌گیر می‌شود و غیرفعال می‌ماند یا این که به مقابله با مشکلات می‌رود و تمام توان خود را برای تغییر شیوه فعالیت‌ها و شادابی دوباره خود به کار می‌گیرد.

انواع حرکات ورزش درمانی

انعطاف پذیری 

انجام حرکاتی که انعطاف پذیری را افزایش می‌دهد، برای حفظ و یا بهبود دامنه حرکتی عضلات و مفصل‌ها مهم است. بیمار با داشتن مفصل‌ها و عضلات نرم و منعطف راحت‌تر می‌تواند در وضعیت‌های مختلف قرار بگیرد. همچنین عضلات منعطف نیروها را جذب و انرژی را پراکنده می‌کند و به این ترتیب از آسیب دیدگی جلوگیری می‌کند. به علاوه عضلات منعطف در هر دو وضعیت استاتیک و دینامیک فعالیت موثر دارد. چنانچه حرکات انعطاف‌پذیری با حرکات تقویتی ترکیب شود، این عضلات نرم و قوی نیروی گشتاور بزرگتری را تولید می‌کند که نیروی خروجی بیشتری را به دست می‌دهد.

قدرت 

عامل صاف و متحرک نگه داشتن عضلات، قدرتی است که در عضله جاری است. قدرت عضلانی کافی برای حفظ حالت بدنی مناسب، تعادل و انجام فعالیت‌های روزمره ضروری است. نرمش‌های قدرتی حجم عضلات و متابولیسم را افزایش و توده بدنی را کاهش می‌دهد. انجام نرمش‌های قدرتی با استفاده از وزنه، کش‌های مقاومتی یا حتی وزن خود بدن ممکن می‌شود.

تعادل 

تمرین‌های تعادلی با افزایش چالاکی و پایداری، عملکرد بیمار را بهبود می‌دهد. این حرکات برای طیف وسیعی از افراد مناسب است. برای ورزشکارانی که می‌خواهند عملکرد بهتری در میادین ورزشی داشته باشند، برای افرادی که به تازگی تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند و برای اشخاصی که از عصا یا واکر استفاده می‌کنند یا می‌خواهند از زمین خوردن و افتادن خود جلوگیری کنند، مهارت در حوزه تعادل بسیار مهم است.

فواید ورزش درمانی

عارضه‌های شایعی که برای مدیریت آنها به ورزش درمانی روی آورده می‌شود، عبارت است از:

• درد
• ضعف عضلات، تولید گشتاور کوچک‌تر
• کاهش مقاومت عضلات
• محدودیت دامنه حرکتی
• محدودیت کپسول مفصلی
• محدودیت بافت پیوندی مفصلی
• کوتاه شدن عضلات
• شل شدن مفصل
• وضعیت اندامی نامناسب
• عدم تعادل عضلانی

عارضه‌های استخوانی و عضلانی تاثیر ناخوشایندی بر سلامت و کیفیت زندگی به جا می‌گذارد و در مقایسه با دیگر اختلال‌های شایع در دوران بزرگسالی، محدودیت‌های عملکردی بیشتری را ایجاد می‌کند. با توجه به تخمین‌های مبتنی اساس اطلاعات گردآوری شده از سراسر جهان، از هر چهار نفر یک نفر در مرحله‌ای از زندگی خود دچار درد مزمن اسکلتی و عضلانی می‌شود و این عارضه‌ها عموماً عامل اختلال‌های مزمن محسوب می‌شود. بنابراین عارضه‌های استخوانی و عضلانی را می‌توان یکی از مسائل عمومی بین‌المللی در حوزه سلامت به شمار آورد. ورزش درمانی بخش مهمی از درمان این عارضه‌های ناتوان کننده است که اهداف زیر را دنبال می‌کند:

• کاهش درد
• افزایش پایداری مفصل
• افزایش توانایی عملکردی
• بهبود کیفیت زندگی و ظرفیت ایروبیک
• پیشگیری از شکستگی و تحلیل رفتن استخوان

در این مقاله نمونه‌هایی از مفیدترین حرکات اصلاحی را توضیح می‌دهیم که معمولاً برای درمان عارضه‌های زیر توصیه می‌شود:

• آرتروز
• پوکی استخوان و روماتیسم
• اسپوندیلیت آنکیلوزان
• فیبرومیالژی
• آرتریت ایدیوپاتیک جوانان
• عارضه‌های اسکلتی و عضلانی ناحیه‌های زانو
• کمر درد
• درد شانه و گردن
• درد اسکلتی و عضلانی مزمن

تکنیک‌های ورزش درمانی

حرکات مورد استفاده در ورزش درمانی به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شود:

حرکت فعال

 حرکتی که توسط کنش ارادی عضلات در پاسخ به یک نیروی خارجی مخالف، انجام یا کنترل می‌شود، حرکت فعال نامیده می‌شود.

• حرکت با بهره‌گیری از کمک: اگر هماهنگی یا قدرت عضله برای انجام حرکت کافی نباشد، یک نیروی خارجی برای جبران این ناتوانی اعمال می‌شود.
• حرکت بدون کمک: عضلات درگیر فقط در معرض نیروهای گرانشی قرار می‌گیرد که بر بخش متحرک یا ثابت اعمال می‌شود.
• حرکت در برابر مقاومت با استفاده از کمک: ممکن است عضلات آن‌قدر قوی باشد که بتواند در بخشی از دامنه حرکتی، تمرین را در برابر مقاومت انجام دهد، اما در بخش دیگر دامنه حرکتی، عملکرد مناسب را نداشته باشد. در این حالت نیروهای خارجی باید در هر بخش از دامنه حرکتی مطابق با توانایی عضله اعمال شود.

حرکت غیرفعال

حرکات غیرفعال توسط یک نیروی خارجی در زمان غیرفعال بودن عضلات یا هنگامی انجام می‌شود که فعالیت عضلانی به طور ارادی حتی الامکان کاهش داده می‌شود تا انجام حرکت ممکن گردد.

• حرکت‌های غیرفعال (پسیو) در حالت شل بودن عضلات مانند حرکات پیرامونی
• تکنیک‌های متحرک‌سازی غیرفعال با دست

حرکت وضعیتی در حالت فعال یا غیرفعال شروع می‌شود و پایان می‌یابد.
برای انجام حرکات فعال و وضعیتی، عضله در واکنش به نیاز ارائه شده به روشی مناسب با توانایی‌های بیمار، منقبض می‌شود.

تاثیرگذاری ورزش درمانی

آسیب دیدگی‌ها اتفاق می‌افتد و عارضه‌های مزمن به تدریج بروز می‌یابد؛ به علاوه گاهی اوقات بدن‌مان را به طریقی نامناسب حرکت می‌دهیم و با تکرار این حرکت نامناسب در دراز مدت آسیب و دردی مزمن را به خود تحمیل می‌کنیم. طیف وسیعی از روش‌های ورزش درمانی برای پیشگیری از آسیب دیدگی و توانبخشی پس از آسیب توصیه می‌شود. همچنین ورزش درمانی برای اصلاح الگوهای حرکتی اشتباهی به کار برده می‌شود که علت اصلی آسیب دیدگی به شمار می‌رود.

حرکات اصلاحی کمر و زانو

ورزش درمانی شامل تعداد زیادی حرکات ورزشی برای بهبود درد های عضلانی-اسکلتی است. دو نمونه از حرکات ورزشی مورد استفاده در ورزش درمانی عبارتند از:

نرمش کمر 

ورزش درمانی دیسک کمر را تسکین می‌دهد، البته تمام نرمش‌ها مفید نیست. هر گونه ناراحتی خفیف در زمان شروع انجام حرکات، باید به دلیل تقویت شدن عضلات در اثر ورزش کردن برطرف شود. اما اگر هنگام ورزش کردن دچار درد شدیدتری شدید و درد بیش از 15 دقیقه استمرار داشت، ورزش را متوقف کنید و با پزشک تماس بگیرید. بعضی ورزش‌ها، برای مثال ایستادن روی پنجه، درد را تشدید می‌کند و فشار بیشتری را روی دیسک‌ها و رباط‌های ستون فقرات وارد می‌کند. همچنین این حرکات عضلات کمر و همسترینگ را تحت کشش شدید قرار می‌دهد.

نرمش زانو 

بهترین حرکات ورزش درمانی زانو تمرین‌هایی هستند که می‌توان آنها را در خانه یا در ساعت استراحت در محل کار انجام داد. این تمرین‌ها آسان، موثر و راحت‌اند و به وسایل خاصی نیاز ندارند. این نرمش‌ها را به آرامی انجام دهید و تعداد دفعات تکرار را، به موازات تقویت عضلات، به مرور بیشتر کنید. برای انجام این ورزش درمانی زانو درد مراحل زیر را دنبال کنید:

• به پشت روی زمین یا تخت دراز بکشید، دست‌ها را کنار بدن قرار دهید و پنجه را رو به بالا نگه دارید.
• همان طور که یک پا را صاف نگه داشته‌اید، عضلات پا را منقبض کنید و آن را به آهستگی چند سانتی متر بالا ببرید.
• عضلات شکم را منقبض کنید تا کمر به زمین فشرده شود.
• در همین حالت بمانید و تا 5 بشمرید، سپس پاها را تاجایی که می‌توانید، به آهستگی پایین بیاورید.
• حرکت را تکرار کنید و سپس جای پاها را عوض کنید.

عوارض

دو نکته مهمی که باید هنگام ورزش کردن به آن توجه کرد، مشکلات قلبی و آسیب‌دیدگی عضلات و مفاصل است.

مشکلات قلبی

برخی بیماران هنگام ورزش کردن دچار ناراحتی قلبی می‌شوند و حتی عده‌ای جان خود را از دست می‌دهند.

آسیب‌های عضلانی و مفصلی

شایع‌ترین آسیب ناشی از ورزش کردن کشیدگی رباط، عضله و مفصل است. برای پیشگیری از این آسیب‌ها باید بدن را قبل از ورزش کردن گرم کرد و پس از اتمام ورزش مدتی نرمش کرد تا بدن به تدریج سرد شود.