سندرم پیریفورمیس چیست و چگونه درمان می‌شود؟ (درد پشت لگن و باسن)

سندرم پیریفورمیس (Piriformis syndrome ) عارضه‌ای دردناک و گاهی اوقات ناتوان کننده است. این عارضه در اثر وجود مشکل در عضله پیریفورمیس بروز می‌یابد که عضله‌ای کوچک درون باسن است. این عضله از پایین ستون فقرات تا بالای ران کشیده شده است. چنانچه سندرم پیریفورمیس درمان نشود، ممکن است بیمار دچار آسیب عصبی دائمی شود. درد بسیاری از بیماران در صورت تزریق دور عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک آرام می‌شود. فیزیوتراپی و یا طب فیزیکی نیز روش کارآمدی برای درمان این سندرم محسوب می‌شود. متخصص فیزیوتراپی از بیماران مبتلا به سندرم پیریفورمیس می‌خواهد که تمریناتی را برای کشش و تقویت عضلات بزرگ ناحیه سرینی انجام بدهند. انجام دادن این حرکات تعداد گرفتگی‌های عضلانی را کاهش می‌دهد و تحریک بافت‌های پیوندی دور عصب سیاتیک را برطرف می‌کند. اگر سندرم پیریفورمیس شدید باشد و نتیجه رضایت‌بخشی از درمان‌های غیرجراحی محافظه‌کارانه به دست نیامده باشد، مناسب بودن انجام جراحی بررسی می‌شود.

علل احتمالی ابتلا به سندرم پریفورمیس

پزشکان علت دقیق ابتلا به سندرم پیریفورمیس را نمی‌دانند؛ با این حال فکر می‌کنند که برخی بیماران به دلیل تحریک شدن عضله پیریفورمیس، مفصل ران یا مفصل ساکروایلیاک به این عارضه مبتلا می‌شوند. تحریک موجب گرفتگی شدید عضله می‌شود که به نوبه خود زمینه‌ساز ابتلا به سندرم پیریفورمیس می‌شود. دیگر علل احتمالی ابتلا به سندرم پیریفورمیس عبارت است از:

• منقبض شدن عضله پس از آسیب‌دیدگی
• ورم کردن عضله
• خونریزی نزدیک عضله پیریفورمیس

علائم شایع

سندرم پیریفورمیس عارضه‌ای حاد است که با احساس درد در باسن و کاهش دامنه حرکتی مفصل ران همراه است. زمانی که عضله پیریفورمیس عصب سیاتیک را تحت فشار قرار می‌دهد، بیمار دچار درد سیاتیک می‌شود. تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک موجب بروز دردی شدید  و سوزشی در باسن می‌شود که رو به پایین در ران و ساق پا منتشر می‌شود. از دیگر علائم شایع سندرم پیریفورمیس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد پایین کمر
• دردی که پس از نشستن برای مدتی طولانی شدیدتر می‌شود.
• احساس درد هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا سطوح شیب‌دار
• ضعف، بی‌حسی و گزگز پایین پا

تشخیص سندرم پیریفورمیس

پزشک هنگام معاینه بالینی متوجه می‌شود که عضله پیریفورمیس به لمس حساس است. همچنین بیمار در اثر کشیدن این عضله دچار درد می‌شود. نتایج معاینه عصبی معمولاً نرمال است. علائم سندرم پیریفورمیس می‌تواند شبیه علائم آن دسته از اختلال‌های ستون فقرات، مانند پارگی دیسک باشد که عصب سیاتیک را درگیر می‌کند. آزمایش‌های تصویربرداری، مانند سی تی اسکن و MRI انجام می‌شود تا پزشک مطمئن شود که آسیب‌های ستون فقرات عامل بروز درد نیست. بزرگ شدن عضله پیریفورمیس همراه با تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک گاهی اوقات در MRI پیریفورمیس مشاهده می‌شود. اثر تزریق داروی بی‌حسی دور عضله پیریفورمیس و عصب سیاتیک به تأیید تشخیص سندرم پیریفورمیس کمک می‌کند. همچنین متخصص فیزیوتراپی آزمایش زیست‌مکانیکی را به منظور تأیید تشخیص اولیه انجام می‌دهد.

درمان سندرم پیریفورمیس

درمان سندرم پیریفورمیس معمولاً با روش‌های غیرجراحی شروع می‌شود. پزشک گاهی اوقات وضعیت بیمار را تحت نظر می‌گیرد تا روند بهبود علائم را بررسی کند. داروهای ضدالتهابی، مانند ایبوپروفن و ناپروکسین نیز معمولاً برای برطرف کردن درد و التهاب ناشی از تحریک عصب تجویز می‌شود. استامینوفن (تایلنول و اقلام مشابه) نیز درد را تسکین می‌دهد، اما التهاب را کنترل نمی‌کند. حتماً قبل از مصرف داروهای مسکن و ضدالتهابی با پزشک معالج‌تان یا پزشک داروساز مشورت کنید. در ادامه با دیگر روش‌های درمان سندرم پیریفورمیس آشنا می‌شوید.

فیزیوتراپی و یا طب فیزیکی برای سندرم پیریفورمیس 

اکثر بیماران مبتلا به سندرم پیریفورمیس به متخصص طب فیزیکی مراجعه می‌کنند. پزشک پس از ارزیابی وضعیت بیمار، از روش‌های زیر برای رفع گرفتگی عضله و تسکین درد عضله پیریفورمیس استفاده می‌کند:

• روش‌های درمانی طب فیزیکی غالباً با گرما درمانی شروع می‌شود. متخصص طب فیزیکی پد گرمایی را روی عضله باسن قرار می‌دهد. گرما عضله پیریفورمیس را شل می‌کند و درد و گرفتگی آن را برطرف می‌کند.
• اولتراسوند: اولتراسوند نیز یکی از روش‌هایی است که برای ایجاد حرارت عمقی در ناحیه باسن به کار برده می‌شود. امواج صوتی پرتوان در درمان اولتراسوند از پوست عبور داده می‌شود. اثر ایجاد حرارت عمقی اولتراسوند به منظور آماده کردن عضله پیریفورمیس برای درمان‌ دستی و تمرین‌های کششی عضله ایده‌آل است.
• درمان‌های دستی: درمان‌های دستی مانند ماساژ عمقی و گونه‌های تخصصی موبیلیزاسیون (متحرک‌سازی) بافت نرم، در ابتدای دوره درمان سندرم پیریفورمیس به کار برده می‌شود. متخصص طب فیزیکی مفصل ران و پا را در موقعیتی قرار می‌دهد که ارسال سیگنال‌های عصبی به عضله پیریفورمیس متوقف شود.
• ورزش درمانی: ورزش درمانی، به ویژه تمرین‌های کششی، تحریک عصب سیاتیک را از بین می‌برد. انجام دادن تمرین‌های کششی، به خصوص پس از گرمادرمانی و درمان‌های دستی مفید است. متخصص طب فیزیکی بیمار را در حالتی قرار می‌دهد که عضله پیریفورمیس تحت کشش مناسبی قرار بگیرد. علاوه بر تمرین‌های کششی که در کلینیک انجام می‌شود، متخصص چند تمرین کششی ساده پیریفورمیس را نیز به بیمار آموزش می‌دهد تا در خانه انجام بدهد. تمرین‌های کششی را باید هر چند ساعت یک بار انجام بدهید. هنگام انجام دادن تمرین‌های کششی احتیاط کنید و به خودتان سخت نگیرید تا دچار آسیب‌دیدگی بیشتر نشوید.
• وقتی علائم بهتر شد، متخصص طب فیزیکی درمان‌های پیشرفته‌تر، مانند آموزش حالت اندامی مناسب، تقویت عضله و تقویت کلی عضلات بدن را شروع می‌کند. هر چند دوره بهبود و توانبخشی تمام بیماران یکسان نیست، به طور کلی انتظار می‌رود که برگزاری دو یا سه جلسه طب فیزیکی و یا فیزیوتراپی در هفته، به مدت شش تا هشت هفته موجب درمان سندرم پیریفورمیس شود.

درمان‌های تزریقی

اگر بیمار پس از درمان‌های طب فیزیکی هنوز درد داشته باشد، پزشک تزریق را پیشنهاد می‌کند. کاربرد اصلی تزریق این است که مشخص شود آیا سندرم پیریفورمیس علت درد هست یا خیر. تزریق داروهای بی‌حسی موضعی مانند لیدوکائین در عضله پیریفورمیس باعث تسکین درد موقتی می‌شود. وقتی درد از بین می‌رود، عضله شل می‌شود و در نتیجه تحریک روی عصب سیاتیک کمتر می‌شود. داروهای دیگری نیز در عضله پیریفورمیس تزریق می‌شود:

• برای مثال پزشک داروی بی‌حسی را با کورتیزون مخلوط می‌کند تا این ترکیب التهاب عصب سیاتیک را کمتر کند. کورتیزون یک داروی ضدالتهابی قوی است که به صورت قرص و آمپول برای درمان التهاب تجویز می‌شود.
• تزریق بوتاکس عضله پیریفورمیس را فلج می‌کند، در نتیجه عضله شل می‌شود و فشار از روی عصب سیاتیک برداشته می‌شود. البته اثر تزریق بوتاکس دائمی نیست و معمولاً فقط چند ماه دوام دارد؛ در این مدت می‌توان عارضه را با انجام دادن تمرین‌های کششی درمان کرد. به عبارت دیگر انتظار می‌رود که وقتی اثر بوتاکس از بین می‌رود، عضله پیریفورمیس آن‌قدر کشیده شده باشد که علائم عود نکند.

ورزش 

ورزش‌های مناسب تقویت عضله پیریفورمیس :

کشش عضله سرینی

به پشت دراز بکشید، هر دو زانو را خم کنید، مچ پای دردناک را روی زانوی پای دیگر بگذارید. اگر در حالتی که مچ پا را روی زانو انداخته‌اید، کششی را در باسن احساس نکردید، دست‌های‌تان را زیر ران بیاندازید و پاها را به سمت قفسه سینه بکشید. 20 ـ 30 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را سه بار بر روی هر سمت انجام بدهید.

پایدارسازی لگن

به پشت دراز بکشید، هر دو زانو را خم کنید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید. ممکن است در این حالت قوس طبیعی کمی در کمر وجود داشته باشد. عمل دم را از راه بینی و بازدم را از راه دهان انجام بدهید، انگار که می‌خواهید دست‌های‌تان را گرم کنید یا روی آئینه را با بخار بپوشانید. به این ترتیب گلو کمی بسته می‌شود و فشار کمی ایجاد می‌شود که عضلات شکم را بیشتر به کار می‌گیرد. همان‌طور که زانوهای‌تان را خم کرده‌اید و لگن و کمر را ثابت نگه داشته‌اید، با پاهای‌تان در هوا راه بروید. این حرکت را در دو نوبت هشت تا ده مرتبه‌ای انجام بدهید.

کشش فلکسور مفصل ران

روی تشک زانو بزنید، پای دردناک را در راستای بالاتنه نگه دارید، زانوی دیگر را رو به جلو خم کنید و کف پا را محکم روی زمین بگذارید. لگن را کمی رو به جلو خم کنید و استخوان دنبالچه را کمی عقب ببرید. در این حالت باید کشش متوسطی را در جلوی مفصل ران احساس کنید. برای بیشتر شدن کشش کمی رو به جلو خم شوید. 20 ـ 30 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت کششی را سه بار برای هر سمت تکرار کنید.

پل سرینی

بیماران مبتلا به سندرم پیریفورمیس غالباً عضله سرینی ضعیفی دارند. بنابراین تقویت کردن و به کار گرفتن عضلات سرینی بزرگ می‌تواند بار روی عضله پیریفورمیس تحریک شده را کاهش دهد. به پشت دراز بکشید، هر دو زانو را خم کنید، کف پاها را روی زمین بگذارید و به عرض لگن باز کنید. عضلات مرکزی را منقبض کنید تا لگن و ستون فقرات قوی‌تر شود، فشار را به طور مساوی بین دو کف پا تقسیم کنید و لگن را با استفاده از عضلات باسن بالا ببرید. سه ثانیه در این حالت بمانید، سپس لگن را پایین بیاورید. این حرکت را در دو نوبت ده مرتبه‌ای انجام بدهید.

جراحی

چنانچه از هیچ یک از روش‌های فوق نتیجه مطلوب به دست نیاید، امکان انجام جراحی به عنوان آخرین روش درمان بررسی می‌شود. دو عمل جراحی برای درمان سندرم پیریفورمیس انجام می‌شود؛ در روش اول، تاندون پیریفورمیس از محل اتصال به تروکانتر بزرگ (برجستگی روی کنار مفصل ران) بریده می‌شود. در روش دوم، بخشی از عضله پیریفورمیس بریده می‌شود تا به این ترتیب فشار از روی عصب سیاتیک برداشته شود.

دو عمل‌ فوق معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود و بیمار همان روز جراحی مرخص می‌شود. البته برخی بیماران باید یک شب در بیمارستان بستری شوند. هر دو عمل را می‌توان با استفاده از بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام داد.

جراح برش کوچکی، معمولاً به طول هفت تا هشت سانتی‌متر را روی باسن ایجاد می‌کند. سپس بافت‌های عضله سرینی بزرگ، بزرگ‌ترین عضله باسن، را از هم جدا می‌کند تا بتواند عمق باسن را ببیند و عضله پیریفورمیس را پیدا کند. وقتی جراح عضله پیریفورمیس و تاندون آن را دید، تاندون را از محل اتصال به تروکانتر بزرگ می‌برد یا اصطلاحاً آزاد می‌کند.

اگر برای برداشته شدن فشار از روی عصب به فضای بیشتری نیاز باشد، جراح بخشی از عضله پیریفورمیس را برمی‌دارد. بریدن عضله پیریفورمیس معمولاً باعث کاهش قدرت بیمار نمی‌شود، چون چند عضله بسیار قوی‌تر وجود دارد که به حرکت رو به بیرون پا کمک می‌کند.