علت و درمان گرفتگی، اسپاسم و خشکی عضلات

گرفتگی یا اسپاسم عضله حالتی است که در آن عضله دچار انقباض ناگهانی و غیرارادی شده و در همان حالت باقی می‌ماند. گرفتگی عضله در هر عضله‌ای ممکن است رخ دهد. شایع‌ترین اسپاسم عضلات معمولا در عضله‌های ران و ساق پا مشاهده می‌شوند. اسپاسم عضله شرایطی است که معمولا برای هرکسی در طول زندگی اتفاق می افتد. گرفتگی عضله بسته به نوع علت اغلب در طول ورزش، استراحت و یا حتی در طول شب نیز رخ می‌دهد. کم شدن آب بدن یکی از شایع‌ترین علل اسپاسم عضلانی شناخته شده‌است. شایان ذکر است که مصرف داروهای متعدد نیز در گرفتگی عضلات بدن بی‌تاثیر نیستند. انجام حرکات کششی و شل کردن عضلات مانع گرفتگی عضله می‌شوند. تغذیه مناسب و نوشیدن آب زیاد، توجه به ایمنی و سلامت بدن هنگام انجام ورزش و همچنین توجه به عوامل ارگونومیکی تاثیر فراوانی در پیشگیری از اسپاسم عضلات دارند.

انواع و علل

گرفتگی واقعی

منظور از گرفتگی واقعی عضلات، گرفتگی یک قسمت و یا تمام قسمت عضله و یا مجموعه‌ای از عضلات است که با هم عمل می‌کنند. عضلات پا وعضلاتی که موجب باز و بسته کردن انگشتان مجاور در دست می‌شوند معمولا دچار گرفتگی واقعی عضله می‌شوند. طبق نظر بسیاری از متخصصین علت گرفتگی عضلات تحریک‌پذیری بیش از حد اعصابی است که عضلات را تحریک می‌کنند. گرفتگی واقعی عضلات شایع‌ترین نوع خشکی عضلات اسکلتی است و ممکن است علت گرفتگی عضلات عوامل مختلف باشد:

•  آسیب: اسپاسم عضلانی پایدار در واقع یکی از مکانیسم‌های واکنش طبیعی و دفاعی بدن است که در پاسخ به آسیب‌هایی مانند شکستگی استخوان رخ می‌دهد. در چنین وضعیتی اسپاسم عضله موجب کاهش حرکت و تثبیت موقعیت ناحیه آسیب‌دیده می‌شود. آسیب عضله به‌تنهایی ممکن است منجربه گرفتگی عضله شود.
•  فعالیت شدید: اسپاسم‌ها معمولا ناشی از اعمال فشار بیش از حد به عضلات و همچنین خستگی عضلات در ورزش و فعالیت های غیرمعمول می‌باشند.
•  گرفتگی عضلات هنگام خواب: این نوع اسپاسم‌ها با وجود این‌که بیشتر در بین افراد مسن شایع‌تر است اما ممکن است در هر سنی ازجمله کودکی نیز رخ دهد. گرفتگی عضلات در حالت استراحت و خواب اغلب در طول شب اتفاق می‌افتد.
•  کم‌شدن آب بدن: ورزش و انجام فعالیت‌های شدید ازجمله ورزش‌های استقامتی موجب تعریق زیاد و درنتیجه از دست رفتن آب بدن می‌گردد. کمبود آب بدن درحقیقت عامل گرفتگی واقعی عضلات بدن است. نوشیدن آب کافی و مورد نیاز بدن در طول روز تاثیر به‌ سزایی در پیشگیری از کم‌شدن آب بدن دارد.
•  تغییر مایعات بدن: خشکی عضلات گاهی ناشی از توزیع غیرطبیعی مایعات در بدن است. به‌عنوان مثال، سیروز کبدی بیماری است که منجر به انباشته شدن آب در حفره شکم می‌گردد. این عارضه به آسیت یا آب‌ آوردن شکم معروف است.
•  کمبود کلسیم و منیزیم در خون: کمبود کلسیم و منیزیم در سطح خون می‌تواند تحریک‌پذیری انتهای اعصاب و عضلات را بیشتر کرده و موجب اسپاسم عضلات شود.
•  کمبود پتاسیم: با وجود این‌که کمبود پتاسیم معمولا موجب ضعف عضلانی می‌شود اما گاهی‌ اوقات نیز منجر به گرفتگی و خشکی عضلات می‌شود.

انقباض عضله یا تتانی

تتانی یا انقباض غیرعادی عضلات که گاهی به گرفتگی کزازی نیز معروف است حالتی است که در آن، تمام سلول‌های عصبی بدن فعال شده و موجب تحریک عضلات می‌شوند. این واکنش منجربه اسپاسم یا خشکی تمام قسمت بدن می‌گردد. گرفتگی تتانی اغلب ناشی از شرایط دیگری می‌باشند:

•  پایین بودن سطح کلسیم و منیزیم خون
  کم بودن میزان کلسیم و منیزیم خون معمولا موجب افزایش فعالیت بافت عصبی شده و می‌تواند منجر به اسپاسم‌های کزازی یا تتانی شود.
•  چنین اسپاسم‌هایی معمولا ناشی از فعالیت بیش از حد اعصاب و تحریک عضلات است.
•  گاهی‌اوقات تشخیص گرفتگی‌های عضلانی تتانیک از گرفتگی‌های واقعی غیرممکن است. تغییرات مرتبط با حساسیت و سایر عملکردهای عصبی که در حالت تتانی اتفاق می‌افتند ممکن است واضح و قابل تشخیص نباشند. علت این امر این است که درد ناشی از گرفتگی عضلات قابل دیدن نیست و اغلب موجب انحراف در تشخیص می‌شود.

گرفتگی‌های دیستونیک

گرفتگی‌های دیستونیک آخرین رده‌بندی اسپاسم عضلانی هستند. در این نوع گرفتگی، عضلاتی که برای حرکات تخصیص یافته، مورد نیاز نیستند تحریک به انقباض می‌شوند. ماهیچه‌هایی که معمولا تحت چنین اسپاسم و گرفتگی قرار می‌گیرند عضلاتی هستند که در جهت مخالف حرکات مدنظر کار کرده و یا عضلاتی هستند که حرکات را به‌ صورت اغراق‌آمیز انجام می‌دهند.

 فعالیت‌های مکرر

برخی از گرفتگی‌های دیستونیک معمولا بر گروه‌های کوچک عضلات مانند پلک، فک، گردن، حنجره تاثیر می‌گذارند. عضلات دست و بازو ممکن است در طی انجام حرکات مکرر مانند نوشتن، تایپ کردن، نواختن سازهای موسیقی خاص و بسیاری از فعالیت‌های دیگر دچار اسپاسم و گرفتی شوند. انجام هر یک از فعالیت های تکراری ممکن است موجب خستگی عضلات و درنهایت اسپاسم عضلات شوند. گرفتگی‌های دیستونیک مانند گرفتگی‌های واقعی عضلات شایع‌ نیستند. طبق تحقیقات، اسپاسم عضلات ممکن است ناشی از علت‌های دیگر باشد.

در این قسمت به معرفی برخی از عواملی که منجربه خشکی عضلات می‌شوند می‌پردازیم.

داروها

دفع مایعات بدن از طریق مصرف داروهای قوی ادرارآور مانند فوروزماید (لاسیکس) و یا داروهای نسبتا قوی با تخریب مایعات بدن و سدیم می توانند منجر به گرفتگی عضلات شوند.

کمبود ویتامین

کمبود برخی ویتامین‌ها ازجمله، ویتامین ب1 (B1)، اسید پانتونیک (B5) و پیریدوکسین (B6)ممکن است به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم منجر به خشکی عضلات شوند. هنوز علت دقیق تاثیر کمبود ویتامین‌های نام‌برده در اسپاسم عضلات مشخص نشده‌است.

گردش خون ضعیف

گردش خون ضعیف در عضلات پا منجربه کمبود اکسیژن در بافت عضلانی و درنهایت گرفتگی عضلات هنگام راه‌رفتن و یا انجام حرکات ورزشی می‌شود.

علائم گرفتگی عضلات

گرفتگی عضله اغلب با درد شدید توام است به‌طوری‌که فرد را از ادامه فعالیتی که در حال انجام آن بود بازداشته و به یافتن راهی برای تسکین وا می‌دارد‌. تا زمانی‌که اسپاسم عضله برطرف نشود فرد به‌هیچ عنوان نمی‌تواند از عضله آسیب‌دیده کار بکشد. از علائم گرفتگی‌های شدید می‌توان به درد و تورم اشاره کرد که گاهی‌اوقات حتی تا چند روز بعد از اسپاسم عضله همچنان ادامه دارد. هنگام گرفتگی، عضله‌ی آسیب‌دیده ممکن است سفت، خشک و حساس شود.

تشخیص

هیچ آزمایش خاصی جهت تشخیص گرفتگی عضله وجود ندارد اما تشخیص آن کار نسبتا راحتی است. بسیاری از افراد می دانند که گرفتگی عضله چیست و چه‌موقع رخ می‌دهد. پزشک و یا هر فرد دیگری که در زمان وقوع حادثه کنار بیمار باشند می‌توانند انقباض و تورم ناشی از گرفتگی عضله را حس کنند.

درمان گرفتگی عضلات

پد گرم‌کننده

گرما موجب شل شدن عضلات شده و تاثیر فراوانی در تسکین درد، رفع خشکی و درمان گرفتگی عضلات دارد. توصیه می‌شود با حوله گرم یا پدهای گرمایشی عضلات نواحی از بدن را که اغلب دچار اسپاسم عضلات می‌شوند گرم نگه‌دارید.

حمام با نمک اپسوم

نمک اپسوم به‌طور طبیعی سرشار از منیزیم است. افزودن نمک اپسوم به آب گرم وان حمام موجب نفوذ آن به پوست و درنهایت عضله منقبض می‌شود. استفاده از نمک اپسوم یکی از ساده ترین روش‌های پیشگیری از کمبود منیزیم، رفع فشار، شل کردن عضلات و سم‌زدایی بدن و درمان گرفتگی عضلات است.

داروهای شل‌کننده عضلات

این داروها ممکن است برای مدت کوتاه و در شریط خاص جهت شل‌کردن عضلاتی که به‌دلیل آسیب و یا سایر رویدادهای موقت دچار گرفتگی شده‌اند استفاده شوند. داروهایی چون، سیکلوبنزاپرین (فلکسریل)، اورفانادین (نورفکس) و باکلوفن (لیورسال) تاثیر چشمگیری در رفع اسپاسم عضلانی دارند.

تزریق بوتاکس

انقباض عضله ناشی از آزاد شدن ماده شیمیایی به‌نام استیل‌کولین در بدن است. این ماده در پایانه عصبی سلول‌های عضلات رها می‌شود. این ماده با اتصال به گیرنده‌های سلول عضلانی موجب انقباض و کوتاه‌شدن عضلات می‌شود. تزریق اونا بوتولینیوم توکسین نوع A با پیشگیری از آزاد شدن ماده شیمیایی استیل‌کولین درحقیقت مانع انقباض و گرفتگی عضلات می‌شود.

ماساژ درمانی

ماساژ آرام عضله آسیب‌دیده کمک شایانی به درمان گرفتگی عضلات می‌کند. از مزایای ماساژ درمانی می‌توان به بهبود انعطاف‌پذیری عضلات، شل شدن عضلات و ایجاد حس شادابی و انرژی در افراد اشاره کرد.

فیزیوتراپی

درصورتی که گرفتگی عضلات ناشی از آسیب یا بیماری باشد مراجعه به یک متخصص فیزیوتراپی می‌تواند تاثیر فراوانی در درمان گرفتگی عضلات داشته باشد. راه‌هایی کاهش اسپاسم شامل تشخیص علت اسپاسم و سپس پیشگیری از عواملی است که موجب گرفتگی و اسپاسم عضلات می‌شوند. یک متخصص فیزیوتراپی مجرب در وهله اول با توجه به شرایط اسپاسم و فیزیولوی بدن بیمار باید برنامه درمانی خاص را طرح‌ریزی کند. شاید قبل از فیزیوتراپی جهت پیشگیری یا درمان اسپاسم‌های عضلانی که ممکن است بعدها رخ دهد به بیمار انجام حرکات کششی نرم و آرام توصیه شود.

شاک‌ ویو تراپی

شاک‌ ویو تراپی با استفاده از امواج بسیار کوتاه، سریع و شدید صورت می‌گیرد. دراین روش امواج صوتی با انرژی بالا، انرژی مکانیکی را به بافت‌های آسیب‌دیده، زخمی‌شده و دچار اسپاسم عضلانی اعمال می‌کند. شاک‌ ویو تراپی با افزایش تولید خون در عضلات و بافت‌های بدن باعث بهبود و انعطاف‌پذیری آن‌ها می‌گردد.

لیزردرمانی

درمان با لیزر کم‌توان یا به‌عبارتی لیزر سرد نوعی روش درمانی بدون درد است که تاثیر چشمگیری در کاهش تورم، اسپاسم، درد و حفظ بافت سالم دارد.

تحریک الکتریکی (TENS)

تحریک الکتریکی نوعی روش درمانی است که با استفاده از جریانات الکتریکی گرفتگی و اسپاسم عضلانی برطرف می‌شود. تحریک الکتریکی می تواند از لاغر شدن و تحلیل بافت عضله یا به‌عبارتی آتروفی عضله جلوگیری کرده و موجب افزایش قدرت عضله در بیماران آسیب‌دیده گردد. این نوع روش درمانی تاثیر فراونی در فعال نگه‌داشتن عضلات خصوصا بعد از هرنوع آسیب نخاعی یا سکته مغزی دارد.

طب سوزنی

طب سوزنی با تزریق سوزن‌های نازک در نقاط خاصی از پوست جهت درمان انواع مشکلات سلامتی صورت می گیرد. طب سوزنی در درمان اسپاسم‌های عضلانی، آسیب، کارکشیدن زیاد از عضله، استفاده نادرست از عضله، رژیم غذایی، استرس و اختلالات آناتومیک استفاده می‌شود.

کشش

انجام حرکات کششی معمولا مانع گرفتگی‌های عضله می‌شود. بسیاری از گرفتگی‌های عضلات ساق‌پا و ران پا با انجام حرکات کششی نشسته، ایستاده و در حال راه‌رفتن قابل درمان هستند.